Wikikilden

Norges gamle Love/I/Kong Sverrers Christenret

< Norges gamle Love | I
Norges gamle Love
Utgitt av R. Keyser og P. A. Munch, Chr. Gröndahl,  (Bind 1, s. 407-434).

VI.

Kong Sverres Christenret.

Texten aftrykt efter den eneste deraf endnu tilværende Afskrift i Perg. Codex No. 78 qv. i den arnamagnæanske Samling, den samme, hvori Borgarthings ældre Christenret findes, og skreven med samme Haand som denne, altsaa omtrent i lste Fjerdedeel af det 14de Aarhundrede. See ovenfor S. 338.

I Texten findes flere Capitler, af hvilke blot Begyndelses-Ordene anfores; det Övrige angives med röde Henviisninger at skulle udfyldes efter den foregaaende Bolk eller Christenret ("í fyrra bælkinum", "í jfyrra christnum rétti"). At hermed paa de fleste Steder menes Jons Christenret, der i Codex gaaer umiddelbar foran Sverrers, og ligesom denne har mange Capitler, hentede fra Frostathings-Loven, er klart, saavel af Ordene selv, som af Citaternes Beskaffenhed; imidlertid maa Udtrykkene i Cap. 82 og 88: "í fyrra réttinum", "í fyrra kristnum rétti" forklares om "den ældre Christenret" ͻ: Gulathings-Loven, da de blot findes i denne, og hverken i Jons Christenret eller Frostathings-Loven. De med röde Bogstaver skrevne Henviisninger ere i nærværende Udgave satte med mindre Tryk.

Med Codex er Jon Gislasons Papirsafskrift, No. 327 fol. i den arnamagn. Saml., sammenlignet.
Her hæfr vpp

cristins doms bolk þæn sem skipaðe

Sverrir konongr oc aller biskupar.[1]

1   Sverrir Magnus konongr sun Sigurðar konongs. Eirikr ærchibiskup oc Poll biskup. Hælgi biskup oc Niall biskup. oc Þorer biskup oc aller boðorða men i Noreghe. senda quæðiu allum guðs uinum oc sinum er þetta bref höyra. Guðs oc sina. Ver vilium at menn uiti uarnað þæn oc þyrmslir. þær er menn æigu guði at væita oc os. oc at varaz við þau stormæle er bann fylgir. Nu ero þæir menn banzætter er raska hælgum kirkium oc kenne monnom oc renna a hendr konom oc briota þær till suæfnis. þæir ero oc i banne er vopn bera i vlyðni til klrkiu eða i fra oc till þinga. En ef menn fara ærenda slnna. innan heraðz. þa skal han hafa vopn i hende se(r).[2] oc bera við engan man firer skaps sakar eða afvndar. En ef menn finnaz a ot rennr sa a hendr aðrum er vopn hæfir oc ma hin vopn[3] af honom fa er vapnlaus fær oc væitir sa honom skaða þa fællr han utlægr oc vhæilagr oc a konongr huern pæning fear hans oc sua biskup oc lik hans æigi at klrku[4] græft oc sua sa er rennr a hendr kono oc tækr hana nauðga. En ef frendr grafa þæn man l klrkiu garð vttan löyfi kenne manz eða ræðes manz þa er herr þelrra sæckr .xv. morkom. oc före lik hans brott en kirkia stande tiðalaus meðan sa fole er þær. At ver skulum austr luta.

At sa skal konongr vera en[5] skilgeten er.[6]

At ver hafum fund uarn mæltan i Gula. (2.)

At ver skulum gefa manne frialse ar huert i Gula. (3.)

At ver skulum gefa manne frialse i fylki hueriu i Gula þings lagum.

At ver hafum ollgerð hæitið. er samkundar oll.[7] (5.)

At olgerð skulu gera bonde oc huspröia. (6.)

At menn skulu tiund gera alla oc fulla. (7.)

At biskup skal koma ar huert i huert fylki. (8.)

At aller fylkis menn skulu hafuð kirkiu vp halda. (9.)

At aller fylkis menn skulu kloko til hafuð kirkiu fa. (10.)

At biskupi skal væita er kirkiu lætr vigia. (11.)

At aller fylkis menn skulu garð um kirkiu gera. (12.) At allum kirkium skal vp halða. (13.)

Ef æinka menn kirkiur gera. þa skal þæim upp halda. (14.)

At þæir skulu garð um kirkiu gera. (15.)

At firer kirkiu vigslu skal biskupe fe gialda. (16.)

At biskup skal kirkium raða oc kennemenn til sætia. (17.)

Vm kirku frið oc kirkiu garðz. (18.)

Vm þan grið er sætt ero alra manna millum. (19.)

Vm friðbrot er væit er með þvi vapne.}(20)
Vm kirkiu bruna. }(20.)

Vm niðrfal högenða kirkiu. (21.)

At hafuð prestr skal hæima vera. (22.)

Huerir kirkiu gröfer ero. eða æigi. (23.)

Vm lik förslo ef æigi er hæima lið til. (24.)

Huernug föra skal funnin lik oc husgangs manna. (25.)

Ef husganngs kona döyr fra barne sinu hæiðnu huerr skira skal oc föða. (26.)

Vm barna skirn er æigi ma preste na. (27.)

Vm þan born er ala skall. (28.)

Vm barna kenzlo. (29.)

Ef dauðum manne er barn kent. eða orlendom. (30.)

Vm þæt er kona vil æigi sægia til faðernis. (31.)

Vm þæt er maðr spillir barne sinn. (32.)

Vm ambattar barn ef æigi gengr faðer við. (33.)

Vm olian. (34.)

Vm tiundar gerð oc aflaðneng. (35.)

Vm ruma skatt. (36.)

Vm husl taku. (37.)

Vm þæt huat eta ma. (38.)

Vm þæt er maðr er a fiallum eda i öyum vm langa fastu. (39.)

Vm þæt er maðr ber vræinendi i mat manna. (40.)

Vm sunnudags hælgi. (41.)

Vm nonhælgi oc hatiðis daga. (42.)

Vm þa daga er æigi er non hælgi firer. (43.)

Vm jola hælgi. (44.)

Vm paska hælgi oc gangdaga. (45.)

Vm hæilagra dagha værk. (46.)

Vm þæt er armaðr eða prestr stendr man a værki. (47.)

Vm læssing eða klyfiar. (48.)

Vm rakstr. (49.)

Vm komo manz till kaupangrs. (50.)

Vm sildfiski. (51.)

Vm kiotato a vtiðum. (52.)

Vm biskups komo i fhlkt huert. (53.)

Vm iarnburð. (54.)

Vm söre oc mæinæiða. (55.)

Vm kuanfang. (56.)

Vm hægning hæilagrar cristni. (57.) Vm þær konor er maðr utlægez af. (58)

Vm þæt er kona sækkiz sem kalmaðr. (59)

Vm þæt hui miklu sæckiz mmaðr er horar kono sina eða kona bonda (60 )

Vm þæt er maðr firergerer samlæge við kono sina. (61.)

Vm guðsifiar. (62.)

Vm þær tiðir er kono ma fa. (63.)

Vm þæt at æina kono ma maðr fa. (64.)

Vm þæt er born ero æftir brullaup geten. hælga þan er fyr uoru föð. (65)

Vm þæt at fa skal fæstrar kono a fyrstum .xij. manoðom. (66.)

Vm þæt er maðr lægz með fæstar kono sinni. (67.)

Vm þæt er frilla manz værðr tækin meðan han er i fra. (69.)

Vm þæt er kona uill lata vigia sik till nunnu. (68.)

Vm kuenna gifting. (70.)

Vm þæt huat maðr ma gefa. (71.)

Vm æið rof oc script rof. (72.)

Vm bansætning. (73.)

Vm þæt at menn skulu vægu böta. (74.)

Vm þæt er .ij. menn blandaz saman vm likams losta. (75.)

Vm kiot ato vm langa fastu eða a vtiðum. (76.)

Vm þæt er maðr eter rossa kiot. (77.)

Vm þæt at ængi skal spom ne goldrum fylgia. (78.)

Vm blot. (79.)

Vm vaða værk. (80.)

Vm vdaða manna lik huar grafa skal oc vm onnur lik oc vm olian. (81.)

Vm vdaða menn oc vbota menn oc flugu menn. (82.)

Vm þæt at þæir ero vbota menn er bæriaz i kirkiu eða i kirkiu garðe. (83.)

Vm þæt er maðr værðr vbota maðr. )(84) Ef maðr vegr faður sin eða faðer sun sinn.

Vm þæt er maðr gengr a trygðir. (85.)

Er sættez við þæn man er leget hæfir kono hans. (86.)

Vm vbota man. (87.)

Vm doma. (88.)

Vm þæt er hæiðin maðr kömr i land varl. (89.)

Vm þæt er maðr græfer barn hæiðit. (90.)

Vm þæt er maðr misgerer i kristins doms brote. (91.)

Vm þær tiðir er æigi skal sökia ue þing kenna. (92.)

Vm sokn. (93)

Er maðr værðr vtlægr i kristnum rette. (94.)

Vm þæt at ængi er vtlægr nema a þingi se gor. (95.)

Vm landz vistar löyfi. (96.)

Vm kros burð oc boð burð. (97.)

Vm þæt er kono værðr kent at hon se trol kona. (98.)


Þætt er nu þui nest at ver hafum fund varn mæltan a Gula huert ar sva marger þingmenn sem nu ero ver asatter. þæt ero .lx. or Horða fylki. En iam marger

Jvfr. Cap. 2. G. 3. or Rygia fylki. En .xl. or Sygna fylki .l. or Sygna[8] fylki. .c. or Ægða fylki næmfdra manna sua sem i loghum er mælt. En af Sunmöre .xvi. böndr. En .ij. lender menn skulu æfter vera i Ægða fylki .ij. i Rygia fylki. En a Sun horða lanðe æin. æin i Sygna fylke. æin i Firða fylki. æin a Sunmöre till þæs at (gæta) hibila manna firer þiofom oc rans monnom. En jender menn aller aðrer er innan ero lagha varra skulu fara till loghþingis or þema fylkium .vi. nema nauðsyn gange till. konongs eða sialfra þæirra. oc messo prestar aller er menn kaupa tiðir at. oc þæir er biskup næfner til .ij. or fylki hueriu. oc armenn aller skulu her koma nauðsynialaust. En þessar ero nauðsyniar mæltar en konongr uar kömer i fylki oc byðr armanne sinum at gera i gegn ser i hinu nesta fylki. Nu er þæt þui nest at ver skulum her koma sua marger þingmenn sem nu ero til næfnder Petrs messo æftan at vpkomande solo. En ef æigi koma þa ero þæir vittir. Maðr huer er til (Gula þings er næfndr er siðar kömr en söre ero fram förð. En ef fyr kömr oc kömr þo æftir stæfnu dag uarnn þa skal han böta öyri. En ef firer nemaz aller fylkis menn þa skulu hafa hingat at vare aðru .xl. marka. þæt æigum ver halft lagu nautar en halft konongr var. En ef firernems fiorðongr manna eða attongr þa skal or þui fe tælia sem þæir æigu mantall till. En ef þæt firer nemazt æinka menn þa skal firer þæt böta aurum .iij. En ver skulum or fylkium .vi. fa till þæss mat oc fe. halfs manoðr manne nema læið se lengre oc saald malz oc öyri silfrs. En sa maðr er þæt firernemz at fa þær till. þa fællir sa ferðena firer þæim manne. þa skal han böta firer þæt aurum .iij. En or Ægða fylki þa skal fara maðr or skipræiðu huerri oc iafne sua skipræiðum till at .xx. menn fare oc gere .ij. m̅[9] manaðr matt smörs oc sna miols öyri vegen silfrs eða þæt talt. sylfr er sjægit er or öyri þa. oc saald maltz. En sa skal fara er lender menn næfna till eða syslu. menn. eða armenn. En þessa græizlu skal gera æfter fear magne en .iij. punda smör skal i þessa gærð gera. En or Rygia fylki .xv. menn or fiorðonge huerium oc gera halfan annan manaðr mat smörs. slikt korns oc miols oc öyri vegen oc sald malz. oc iam marga menn or Horða fylki oc ræiði manaðr mat manne huars oc öyri veghen oc sald maltz. En .x. menn or fiorðonge huerium or sogne oc gere manaðr[10] matt huars manne oc öyri vegen oc saald maltz. En .xiiij. menn or fiorðonge huerium or Firða fyjki oc gere manaðr mat huars manne. oc öyri vegen oc sald maltz. En af Sunmöre gere huerium manne þæirra .xvi. .ij. manaðr mate huars vc öyri veghen oc sald malz. En sa maðr er þæt firernems at fa til þa fællir sa forena firer þæim manne. oc skal han böta firer þæt aurum. iij. Hueruetna þæs er þingmenn værða vittir i Gula. þa skal þæt fe værða ræiðt. En þæt fe æigu aller Gula þings menn oc er þa væl er han sialfr ræiðir eða viner hans. En ef han uill æigi þa skal þæt fe ræiða armaðr konongs eða lendr maðr huer i sinu fylki. oc syslu. oc taka halfu mæira hæima en han þær ræiddi.

3   Þæt er nu þui nest at ver skulum gefa mane frialse ar huert i Gula. En ver hafum þui skipt. fylkna a millum at sit ár skal huer var fa mau tll frælsis. en þæim manne skal frælse gefaz a drottens dag þæn er nestr er eða værðr á Gulaþingi. En ver aller Gula þings menn skulum fa fe till aura .v. En ef manne værðr æigi frialse gefet a drottens dagh. þa skulu þæir menn er þæn man æigu at fa böta aurum .xij. biskupi oc kaupa man oc gefa frælse þo at siðar se.

4   Þæt er nu þui nest at ver skulum gefa manne friælse i fylki hueriu i Gulaþings lagum. En ver hafum þui skipt fiorðonga a millum. En þæir florðongs menn er þæn mann æigu at fa. þa skulu hafa frialse gefet firer nottena hælgu. En ef þæir hafa æigi gefet þa[11] skulu þæir böta biskupe aurum .xij. oc kaupa man till oc gefa friælse þo at siðar se.

5   Þæt er nu þui nest at ver hafum olgærð hæitið þæt kalla menn samburðar ol[12] bonde anat huspröia. gere böndr .iij. saman at færsta koste nema sua vtalla bui i öyium eða sua ofarla a fialle at æigi mege olgerð sina föra til annara manna. þa skal han iammikit oll gera æin sem aðrer þrir. En sa er minna a en .vi. kua bu eða .vi. salda sað. þa skal han þui at æins ol gera at han vili. þæt ol skal gort vera firer alra hæilagra messo hit sæinsta. En þæt ol skal signa till Crist þakka oc sancta Mariu till ars oc friðar. En ef æigi gerer a þæirri stæfnu. þa skal gialda biskupe aura .iij. oc gera oll. En ef æigi gerer oc værðr han at þui kunnr oc sannr at han sitr sua .xij. manoðe at han gerer æigi samburðar ol. þa skal han böta firer þæt morkum .iij. biskupe.

6   Olgærð[13] skal gera bonde oc huspröia iamvæge sit oc signa þæt firer nottena hælgu till crist þakka oc sancta Mariu til ars oc til friðar. En ef æigi hæfir sua gort þa skal böta firer þæt aurum .iij. biskupe. En ef han sitr sua vætr .iij. oc værðr han at þui kunnr eða sannr. at han hældr æigi olgærðum upp eða viðr lagum uarom. þæim er uer hafum laght til cristins doms vars þa hæfir han firergort

Jvfr. Cap. 3. G. 4. Cap. 4. G. 5. Cap. 5. G. 6. Cap. 6. G, 7.

huerium pæningi fiar sins. Þæt a halft konongr var en halft biskup. En han a kost at ganga til scripta oc böta við guð. oc vere þa i norege. En ef han vil þæt æigi þa skal han fara or landæign konongs vars.

7   En[14] ver hafum sua mælt vid biskup varn at han skal os þionosto væita. En ver skulum hana sua oðlaz at gera tiund uara alla oc fula af auæxti allum oc fiski oc viðrældi oc allum rettom fongom. En henne skal sua skipta. at biskup skal hafa fiorðong annan fatöker menn hin þriðia prestr. hin fiorða kirkia. En biscup skal koma nauðsynia laust i fylki huert a .xij. manoðom at væita monnom þionosto þa er til byriar. En þær ero nauðsyniar en biskup er siukr eða konongr kræfer han farar. eða ærchibiskup gerer æfter honom at vigia biskup. eða aðrar stornauðsyniar værða. En ef maðr sitr sua .xij. manoðe at han gerer æi tiund sina. þa er han sæckr .iij. morkum við biskup. En ef han siter sua tuinna .xij. manoðe at han gerer æigi tiund sina sæckr .vi. morkum silfrs við biskup. En ef han sitr sua vætr .iij. at han gerer æigi tiund sina þa hæfir han firergort huerium pæningi fear sins i lande oc lausum öyri oc hafe konongr halft en halft biskup.

8   En ver hafum sua mælt við biskup varn at han skal os þionosto væita en ver skulum þæt at honom kaupa ærtog firer .xl. næfia innan lagha vara. En han skal sua oðlaz þæt fe at han skal koma i fylki huert a .xij. manodom oc væita tiðir oc þa þionosto er till byriar. En ef han kömr i fylki eða i fiorðong. þa skal han. eða hans armaðr þing stæfna oc læggia æindaga til þæs at han vili hafa ræiðu sina. þa er væll er menn vilia ræiða honom. En ef menn vilia æigi oc firernemaz aller mangærðar menn. þa ero þæir sæckir .iij. aurum biskupi þa skal biskup eða hans armaðr kræfia þæs a þingi. En ef firernemaz fære menn þa skal biskups armaðr fara till hus honom. oc taka granna hans .ij. er nester bua honom. þa er væl er þæir vilia fylgia honom. En ef þæir vilia æigi þa skal han kræfia þa. þa sæckiaz þæir .iij. aurum huer þæirra við armann. En han skal sialfr fa ser vatta oc fara til hus honom oc kræfia ræiðu oc vitis er við liggr öyri firer pæning huern. þa er væll ef han gældr. En ef han vill æigi þa skaj honum til þings stæfna. firer ran. þa sækkiz han .xij. aurum við arman biskups. En biskup var oc armaðr hans oc aller kenne menn skulu sua sinar saker sökia sem ek hæfi nu talt.

9   Þæt er nu þui nest at ver skulum kirkium allum uphalda oc cristnum dome er hin hæjgi Olafr oc Grimkæll biskup sætti a Mostrar þingi oc þæim allum er siðan uoro goruar. En kirkia er æin i fylki hueriu su er ver kallum hafuð kirkia er ver æigum

Jvfr. Cap. 7. G. 8. Cap. 8. G. 9. Cap. 9. G. 10. F. II. 7.

aller vpp at halda fylkis menn. En ef su kirkia brotnar oc falla hornstafer þa æigum uer timbr at fa fyr en .xij. manoðer se gengner. þa skulu ver böta fylkis menn .xv. morkum. þæt fe a halft konongr var en halft biskup. En ef þæt firernemaz fære menn firernems fiorðongr manna. eða attongr þa skal skifta or þui fe sem þæir æigu mantall til. En ef þæt firernemaz æinka menn þa skulu þæir böta aurum þrimr firer tre huert er till þarf at hafa oc fa tre þo at siðar se. öyri firer mals mat huern. öyri firer nagla huern er a er vant. [15]En ef menn vilia gera stæinkirkiu. þa skulu þæir raða er bætr vilia oc vittrare ero en sumir vilia en sumir æigi oc skil þa a. En ef þæir fallaz at þui þa liggr þæim slikt við sem þæir fallez at tre kirkiu gærð .iij. aurar firer stæin lagh huert. en siðan skulu böndr bræða kirkiu sina a huerium .iij. vættrum.

10   Klokko skulu oc aller fylkismenn kaupa til hafuð kirkiu. at .xij. aurum gulz. En ef æigi er köypt a fystum .xij. manoðom. er kirkia er gor þa ero þæir sæckir .iiij. morkum við biskup. En ef þriðiungr manna fælz eða attongr eða æin maðr lætr fallaz. gialðe .iij. aura biskupe.

11   Væizlu skal bua sömelega mote biskupe sa er kirkiu lætr vighia oc skal fa till .xij. kærti. oc .xij. alna langt vaðmal eða lereft.

12   Nv er kirkia gor. Nu skal garð vm gera. aller fylkis menn. þa skal biskup eða hans armaðr gera stæfnu til þæss oc æindagha at garðr skal gor vera. En ef æigi er gor oc stendr kirkia garðlaus .xij. manoðe. þa skulu aller fylkis menn böta aurum .iij. biskupe. firer þæt. En ef þæt firer nemaz æinka menn. þa skal böta aurum .iij. biskupe firer tre huert er till þarf at hafa. oc fa tre till oc gera garð þo at siðar se. slikt er vm griot las sem vm tre ef garð skal af griote gera. Nv er kirkia gor oc garðr vm. þa skulu aller fylkis menn vigslu a kaupa at biskupe .iij. natta vist með .xxx. manna.

13   Nv ero kirkiur allar aðrar er gærð skal vpp halda fiorðongs kirkium oc attongs kirkium. oc högendes kirkium þæim kirkium skal allum vpp halða. oc æigi tuft öyða. En ef kirkia brotnar oc falla hornstafer þa skulu þæir menn er kirkiu æigu lata timbr a tuft koma fyr en .xij. manoðer se gengner. En ef æigi kömr þa skulu þæir aller er þa kirkiu æigu böta flrer þæt biskupe .iij. morkum. ocfa til oc gera kirkiu þo at siðar se. Elt ef firer nemaz æinka menn þa skal böta biskupe firer þæt aurum .iij. firer tre huert er till þarf at hafa. oc fa tre þo at siðar se oc gera kirkiu oc huergi tuft æyða.

Jvfr. Cap. 10. 11. F. II. 8 Cap. 12. G. 11. Cap. 13. 14. G. 12.

14   En ef gera æinka menn kirkiu lendr maðr eða bonde eða huer sem gerer kirkiu. þa skal þæim vpp halda oc aldri tuft öyða. En ef kirkia brotnar oc falla hornstafer. þa skal han timbri a tuft koma fyr en .xij. manoder se gengner. En ef æigi kömr þa skal böta firer þæt aurum .iij. biskupe oc fa till oc gera kirkiu. En ef han gerer æigi oc lætr han standa .xij. manoðe tuft auða. þa skal han en böta firer þæt .iij. aurum biskupe. En ef han lætr liggia vætr .iij. tuft auða. þa hæfir han firer gort iorðunni er kirkian var a gor. þa a konongr iorðena oc oðlaz með þui at hafa kirkiu a gorua innan fyrstu[16]1 .xij. manoða. En ef han gerer æigi sua. þa skal bonde taka aftr iorð sina oc gera en kirkiu á. En ef bonde hæfir æigi gort a þæim .xij. manoðom. þa a konongr iorðena oc kome aldri nndir bonda siðan.

15   Nv skal garð vm gera þæir menn er þæirri kirkiu æigu vpp at halda. oc hafa gort a .xij. manoðom. En ef æigi er gor a .xij. manoðom þa skal böta aurum .xij. biskupi. En ef þæt firer nemaz æinka menn. þa skal böta aurum .iij. biskupi firer tre huert er till þarf at hafa. oc fa till tre þo at siðar se. Nu ero kirkiur allar gorvar oc garðr vm.

16   Nv skal vigslu a kaupa at biskupe. hueruetna þæss er iorð er vuighð oc kirkia vuigð. þa skal kaupa aurum .xij. vigslu a kirkiu garðe. en .iij. morkum a kirkiu oc .iij. natta væizlu. [En at bæðe se vuigt kirkia oc kirkiugarðren. þa skal vigslu a kaupa morkum .iij. oc .iij. natta væizlu.[17]2 með .xxx. manna bæðe a kirkium oc kirkiu garðe.

Nv ero kirkiur gorvar oc kirkiu garðar vm oc vigsla a köypt a allum kirkium oc kirkiugarðum.

17   Nv er þæt þui nest at biskup var skal kirkium raða sem Olafr hin hælgi iattaðe Grimkæli biskupi a Mostrar þingi oc sua sem ver vorðom a satter siðan. Biskup var skal presta till kirkna fa. alla þa sem han væit at rettar tiðir kunnv at væita monnom. oc han hæfir os þui hæitið at ver skulum þa kenne menn hafa sem os þokkaz þæt er forn rettr.[18]3

18   En ef maðr lystr man hæiptugri henðe með hueriu sem han lystr man eða særer eða till dauz drepr i krist kirkiu garde. þa höfir sa firer gort lande oc lausum öyri er vigh vakte. þat fe a halft konongr en halft biskup. Eu sa er firer vard. take aðr reet sin halfu mæira. en i engum stað aðrum or þui fe.

Jfvfr. Cap. 15. G. 13. Cap. 16. G. 14. Cap. 17. G. 15. F. II. 11. Cap. 18-20. F. II. 10.

19   Hveruetna þær sem grið ero sætt alra manna meðall. þa sækkiz sa .xl. marka er a þau gengr. En rettr hins er firer værðr væx at halfu huart sem han fær hogg eða saar. En vm æinka grið oll þa stande þan sem bok skilr. En ef maðr gerer hit sama verk i hafuð kirkiu garðe med hæipt eða i hafuð kirkiu. þa gialde .xv. merkr silfr metnar. kirkiu halft en biskupi halft. oc kome aldri i land aftr fyr en bött se með kirkiuna. En högendes kirkiu skal böta firer slikt verk halfa .viijo mork. vc skal sua hueruetna þær sem brotenn værðr kirkiu friðr. En þo tynir kirkia vigslu sinni at æigi kome bloð vtt. þegar með hæipt er lostet. En huergi spillir vigslunni afundar laust bloð. En fe þæss er vigh vakte skal taka till kirkiu vigslu fyr en i konongs garð gange. eða biskups.

20   En ef maðr væitir manne atlaup. eða sar með æinu hueriu þui vapne er firer boðet er at bera i kirkiu. eða i kirkiugarð. eða til dauz drepr. oc verðr i þui af tækin. han oc hans sor ero vgild at þui sinni bæðe kononge oc frendom. þo at hann værdi af tækin. oc æigi i kirkiu gröfr. Sama er mælt vm alla þa er hanom væita lið með vapnom. ef þæir fa mæin af. En ef grafner verða at nauðgum forræðes monnom. þa stande kirkian þionostolaus till þæss er kirkiu soknar menn flytia þæt brott. En ef sa maðr hæfir fyr mæir spectar maðr veret oc bioða frendr at söma kirkiuna er friðr var a broten. af gioldum ef nokor værða. eða af aðrum fearlutum hins dauða þa liði þæt biskup sem honom syniz. En ef hafuð kirkia brennr eða annur kirkia. af handuommom prest. eða hans felagha. þa skaj prestr ræiða timbr a tuft till iamgoðrar kirkiu. En ef annar maðr ber æld til kirkiu er vskyldr er till at bera þa hafe han abyrgð a kirkiunni oc allu þui sem i er. En prestr abyrgiz allan þæn æld er at hans raðe er boren slta sem han sialfr bere.

21   En ef maðr a ser högendes kirkiu oc fællr hon niðr oc liggr manoðe. gialde biskupe .iij. merkr. oc sua aðra .xij. manoðe oc hina .iij. En siðan gere garð vm. oc gialde æigi mæira.

22   Hafuð prestr eða annar[19]1 i stað hans skal hæima vera. oc gera monnom ræiðu er þurfi ero. En ef han fær i fra nauðsynia laust. oc kömr maðr með naonga sin dauðan eða með aðrum nauðsynium oc missir han prest. þa hæfir han firer faret ræiðu sinni a þæim settonge. eða attonge er sa maðr er or. þa .xij. manoðe. En prestr huer skal hafa með ser krismu oc alla þa þionosto er han þarf al skira barn huert er han fær. En ef æigi hæfir han oc er honom boðet barn at skira. oc döyr þat barn vskirt oc vkristnað. þa giajde prestr biskupi .iij. merkr. en fæðr barnsens .vi. aura.

Jvfr. Cap. 21. F. II. 13. Cap. 22. F. II. 14.

23   Kristin man huern skal i kirkiu garð grafa. oc till kirkiu hafa fört lik innan .v. natta nauðsynia laust. nema þæn er ser banar sialfr at vilia sinum. eða han hafe veret fra krisni skildr meðan han var lifs. eða han hafe boret vopn i vlyðni i klrkiu eda i kirkiu garðe. oc værðr þan þær aftækin. En ef vdaða værk værða vm sialfs sins bana þa ma grafa han i kirkiu garðe. En ef æigl græfr sem mælt er. gialde .vi. aura blskupe oc före lik til kirkiu.

24   En ef maðr skal fjytia lik af hende ser oc hæfir han æigi hæima yfrit lið till. þa take han af nagrannom sinum nestom. sua at han værði með .v. man oc hafe þa kalmenn aðr er han hafðe hæima liðföra fyr en han kræfi aðra till. En sa er firer nemst gialde .iij. aura ef honom var saght aðr til. En ef han syniar kuadu syni med æins æiði nema hin hafe vitni till. En ef kona værðr með barne dauð. þa skal hana grafa i kirkiu garðe sem aðra menn oc æigi skera ne fra taka.

25   Fvnnitt lik huert oc hus gangs manna lik skall þingat til kirkiu föra sem nest er grafet att. En ef prestr mæinar kirkiu garð. eda vphalz maðr kirkiu. þa skirskote sa vndir .ij. vatta. oc fele honom abyrgð a hende er kirkiu garð bannar oc varðar honom ækki þæt mal siðan. ef vattar duga. En hin er bannar flyti lik til hafuð kirkiu er æigi vill þær hafa. eda abyrgiz sliku sem hin er fyr for með.

26   En ef kona sn döyr fra barne er a medal husa gengr þa skal bonde föra barn till kirkiu oc lata kristna. bioða huerium er föða vil til Krlst þakka. En ef ængi vil hafa. þa hafe bonde hæim með ser oc föðe manoð hin nesta. En siðan föðe fylkis menn aller til guðs þakka före bonde till nesta bear oc late kopp fylgia. abyrgiz sa barn er æigi vill vid taka en hin læggi niðr at vsæckiu með vitnum.

27   Sva hæfir Jon ærkibiskup lofat er sua bers at at kona værðr æinsamann stodd. þa er hon værdr barns lettare. oc er barn sua siukt at þæt ma æigi koma till fundar við prest. oc er ækki annara manna i nond sua at hiolp mege væita barne þui at skira. þa skal hon skira þæt siolf hældr en vskirt döyi. oc i vatne ef till er. En ef æigi er þæt till þa skal hon drepa i dog þrysuor eða i sæ. eda i snio. En ef ækki er þæt til þa skal læggia raka a briost oc a hærðar i kross með þæim orðom er till ero sætt. Ek skiri þik i nafne faður oc sunar oc hæilags anda. oc gefa nafn. þa er þæt barn kirkiu læght. oc sua skal faðer barns[20] skira hældr en vskirt döyi. oc æiga þo kono. sina. En ef barn styrkiz við þa före þæt barn til prest sem skiotazt oc læggi

Jvfr. Cap. 23. 24. F. II. 15. 16. Cap. 25. F. II. 16. Cap. 26. F. II. 2. Cap. 27. F. II. 3.

han krismu a med þæim orðom oc æmbætti er æftir skirn er. En ef prestr tortryggir at barnn se scirt. þa sanne sa með æins æiði er skirði. eda sa er ner var.

28   Föda skal barn huert er boret er krisna oc til ktrkiu föra er manz hafuð er a.

29   Faðr a barn huert. En sa skal faðer vera er moðer sægir a hendr. nema han med lyrittar æiði vndan förez a fyrsta dome er han er til kuaddr huart sem þæt er frialsrar kono barn. eða æigi. En ef kona döyr oc hæfir hon æigi sagt til faðærnis barne sinu. þa söke sa (er) reet a (a) henne bæðe till rettar sins oc sua till viðr taku barns eða[21]1 halde firer þæt lyrittar æiði.

30   En ef kona kenner (dauðum)[22] manne barn eða þæim er orlendes er þa sanne hon med guðs skirslum. oc ef hon værðr skir þa take arfe með barne. En ef hon værðr full hyggi siolf firer. En ef kona andazt er dauðum manne kenner barn. þa hafe arfe hins davða koste .iij. take viðr barne eða iarn bere. eða vinni lyritar æið.

31   En ef kona vil æigi sægia til barns faður þa stæfni armaðr konongs henne þing oc kalle at þræl æigi barn með henne nema hon sægi til faðærnis. En ætboren kona sæckiz .iij. morkum silfrs uið konong vm þæt mal. En barn skall moðor fylgia. En ef kona fær æigi faður barne sinu þa take þæt ret æftir moðor fæðr sinvm.

32   Ef maðr ber barn sit vt hæiðit. eða kristit oc spillir oc værðr han kunnr oc sannr at þui. þa hæfir han firergort fe oc friði oc kallum ver þæt morðet mykla. En ef biskup eða armaðr kenner þæt manne at hann hafe spilt barne sinu hæiðnu eda krisnu þa skal synia sua þessa morðz sem annars. En ef sa æiðr fællr þa fællr honom till utlægðar.

33   Ambattar barn huert er ætgt gengr faðer við þa skal drotten hyggia firer till þæss er faðer gengr við. en æigi lata döyia handa meðall. En ef döyia lættr gialde drotten .iij. merkr.

34   En ef maðr þarf olianar oc ma æigi hafuð prestr til komaz þa skal sa olia er kirkiuna a med prestens hiolp ef æigi fæz mæira lið til oc hældr æinsaman en hin missi. En ef han hæiter hafuð tiund sinni firer högendes preste i sott sinni oc er han at með hafuð preste at olia han. þa hafe han þriðiung af en hafuð prestr .ij. luti.

Jvfr. Cap. 28—30. F. II. 1. Cap. 32. F. II. 2. Cap. 33. F. II. 6. Cap. 34. F. II. 17.

1) 2) En ef han oliar æin saman þa take halft huar þæirra. En þær höfer sa skilvange er hafuð preste byriar allr prest lutr ælligar gerez græin æftir mala vægsti. en olian oll skal kauplaus annars kostar.

35   Þvi hafa menn guði hæitið at menn skulu tiund gera af allu saðe sinu. oc af allum rettom fangom sinum a huerium .xij. manoðom oc af laða oc laða till fa. En ef æigi læðr af gialðe aura .iij. biskupe. oc gera .iij. mæla korns i lut huern af .iij. salda saðe. eða læggi fram slikt sem vill oc sanne með æins æiði sinum. En ef maðr er krafðr tiunðar oc gerer han æigi þa sæckiz han .iij. morkum at oc sua annat sin oc hitt þriðia. En hit fiorða hæfir han firerfaret friði sinum. oc fe við konong oc biskup. iamvæll æinlöypir men sem böndr. Viðr ældis tiund skal oc gera. oc fram græiða af sliku sem lifir at huita sunnu dægi kuikende þær sem kömr till. En ef minna værðr þa se su laustn a er mælt er. fyll at ærtog. kalfr at .x. pæningum taldum. lamb at fimm pæningum taldum oc sua kið oc gris.

36   Rvma skatt skal gialda. etc. Tak þetta siðazt i fyrra bælkinum.[23]

37   Hvær maðr .vij. vættra gamal oc .vij. vættrum (ellri) skal a huerium[24] paska dægi taka husl er han ma til kirkiu koma eða nær han kenne manne. En ef han er .xv. vættra gamal eða ælri oc er honom æigt sua scrift at han skal æigi husl taka. oc sitr han sua .xij. manoðe at han takr æigi husl oc etr þo kiott fyr en han hæfir husl tækit þa sæckiz han .iij. morkum fyrsta ar oc sua annat[25] oc hit .iij. en vtlægr ef han sitr sua lengr. En ef kenne maðr vill æigi gefa honom husl oc kallar öske hans valda. þa skal sa er æigi nær husli skiota male sinu till biskups eða til korsbrödra at Krist kirkiu. er biskup er æigi hæima oc eta æigi kiot sakalaust fyr eu han hafe lykt male sinu. En ef maðr etr kiott i langa fastu þa hæfir han firerfareð friði sinum við alla menn oc fe sinu við biskup ef han er fultiða oc hæiluita.

38   Eta ma þæt er biorn bær oc firer bærgh fællr oc er nant stangar naut. bana skal kona fenaðe hældr en daut liggi. ef æigi er kalmaðr till oc sua ef vargr bitr. þæt ma oc eta er maðr gældir bufe sitt oc værðr af þui dautt oc sua ef hundar bitr[26] oc fla huð af navti oc skinn af sauði oc skera af þæt alt er tennr hafa tækit oc kasta a vigðu vatne. En ef bufe gengr a sio eða fællr. eða i vatnn eða i brunn oc druknar þa ma eta. Eta ma kalf ef han hæfir eteð .iij. magfyllar. oc er drepen siðan. En ef vræinindi fællr i mat manna eða i dryk þa ma nöyta af oc kasta aðr

Jvfr. Cap. 35. F. II. 18. Cap. 36. F. II. 20. Cap. 37. F. II. 40. 41. Cap. 38. F. II. 42.

a vigðu valne. oc miðla af við fatökes menn æftir raðe prest sins. oc sua þæt er i urðir fællr eða i fenn oc alt þæt er maðr væit bana oc hæfir æigi drepp at bana vorðet. Eta skal villidyr huert er menn hitta oc fugla oc fiska.

39   En ef maðr er staddr a fiollum. eða i vttöyium vm langa fastu. oc hæftir han veðr. þa skal han huatvetna eta hældr en döia nema mannen. En þegar han kömr till bygða þa sægi til þæim preste er han ma fyrstan finna. eða sæckiz han .vi. aurum við biskup. En ef han fær vm annan aðrum .vi. En vtlægr er han fær þægiande vm htn þriðia. oc a konongr halft fe hans en halft biskup. prestr sæckiz oc .vi. aurum ef han væiter honom æigi skrift.

40   En ef maðr ber vræinindi i mat manna etc. þesse er i miðium kapitula. i fyrra bælkinum er sua byriar. at ef maðr er staðr a fiollum.[27]

41   Þæt er nu þui nest at hin .vij. dagh huern er hæilakt oc kallum ver þæn sunnu dagh. En þuatdagr firer skal hæilagr at none þa er þriðiungr lifir dags æftir. oc mana nott til hana otto. sua at ækki skal vinna huatke fiskia ne fygla oc æigi akr ne enng nema þæt er till er laght er menn roa læiðar sinnar þa ma hafa dorg firer borðe eða roa vndir farme þæim er a sygnum dægi var laðen. En ef þæir koma hæim a hælgum dagum oc er hafnlöysa þa skulu þæir kasta farme or flöðar male. oc biargha skipi sinu. Eða fara menn læiðuægis læiðar sinnar oc reka ros með klyfium þæim er a virkum dægi voro bundnar. Sa er kunnr eða sannr værðr at þui at han vinur a sunnu dægi. þa skal sa böta firer þæt aurum .vi. biskupi oc ganga til scripta oc böta vlð guð. En ef mann manna vinnr vtlenzt firer vttan drottens rað þa skal bæria huð af þæim eða böte aurum .iij. biskupe.

42   Nv ero þæir daghar .xiij. en Olafr hin hælgi oc Grimkæl biskup sættu oc boðo at nonn hælghr oc fasta skal firer vera. oc sua þyrma sem sunnudagum. Nu er æinn Jons messa vm sumaret. Annur Petrs messa þriðia hæilagra messa i Sæliu. .iiijạ. Jacobs messa. .vạ Olafs messa fyrri. setta Laurentius messa. .vijạ Mariu messa hin fyrri. .viij. Bartholomeus messa. .ixạ Matheus messa. .xạ. .ijạ postola messa. .xi. alra hæilagra messa. .xijạ Andres messa. .xiijạ Thomas messa. En þo at æigi se non hæilakt firer Michiels messo. eða fasta þa liggr þo þæim slikt við er vinnr a þæim dægi sem a sunnu dægi. Nu ero þæir dagar talder er fasta er firer oc nonhælgr oc sua böta firer sem sunnu dags værk ef vinnr.

Jvfr. Cap. 39. 40. F. JL 43. Cap. 41. 6. 16. Cap. 42. G. 17.

43   Nv ero aðrer dagar er æigi er non hælgr firer ne fasta. en þo skulu iamhæilager firer verkum scm svnnu dagr. En ef menn vinna a þæim dagum. þa skal böta firer þæt .iij. aurum silfrs biskupe. En ef vinnr man manna firer vttan drottens rað. þa skal böta firer þæt halfum aðrum öyri.

44   Nv hæfr vpp iola hælgi. fyrst .v. dagha. oc attande dagr oc .xiij. dagr þæir skulu aller iamhælgir. en dagar þæss a millum. þa skal biarga bufe ef þarf. En þa er Paals messa nest iolom. en þa er kyndils messa. En þa er Petrs messa. En þa laupars messa. En þa Mariu messa. Nu ero daghar fiorer er æigi skal iorð opna oc æigi lik niðr sætia. er æin skiri þorsdagh æfter non. Annar allr langa frea dagr.[28]1 Hin þridi paska æftan till nons. Hin fiorðe paskadagr allr. En ef niðr sætr þa skal böta firer þæt aurum .iij. biskupi.

45   Paska dag hin fyrsta skall æcki vinna. En mana dag oc tysdagh lofar biskup monnom at skafa firer bu sit oc hæim ræiða ef aðr var hogguit af stufi. oc æigi lengr vinna en til miðdags. löysa skal halm firer naut oc myki vndan föra oc ræiða höy hæim oc þo æigi ifir miðian dag. En ef flæira vinnr a mana dægi. eða tysdæghi. eða lengr en til miðzdags gialde .iij. aura biskupe. En odens dagr allr hæilagr. Gangdaga dag hin litla skulu aller menn fasta oc lata hæilakt fra miðium dægi. En gangdaga dagar ero þæir .ilj. er vinna ma til middags oc fasta til nons. en hin fiorðe alhæilagr sem iola dagr hin fyrsti þui at þa er vppstigu dagr drottens vars. En sa er æigi hældr sua gialde .iij. aura firer mana dag oc tysdag en .vi. aura er vinnr hælga þorsdag. [29]En .ij. postola messa oc kross messa. Halwarðz messa. Botolfs messa. Svithuns messa. Knutz messa. Olafs messa öfre. Mariu messa öfre. kros messa vm haustid. Martæins messa. oc Klemetz messa oc Nichulas nlessa. þessa dagha skulum ver hælga halda. en huer sem Marlu messo dag eda kros messo dagh vinnr gialde .vi. aura. en firer alla adra .iij. aura.

46   Ef maðr værðr funnin a verki a æinum huerium dægi þæirra eða a messo æptni er nonhælakt er firer. gialde .vi. aura biskupe. Sua ef etr tui mæles oc skildi fasta. sua anauðigr sem frials. En ef hin anauðgi vinnr annat .ij. at bonda raðe eða sialfs sins late þræl huð sina. ef han vinnr at sinu raðe. eða drotten hans löysi huð hans .iij. aurum. En alla aðra messo æptna. ma vinna til nettr. En gialde .iij. aura er vinnr þa messo dagha oc sua ef frials maðr etr mat sin tui mæles þa er fasta var boðen firer.

Jvfr. Cap. 43. 44. G. 18. Cap. 45. F. II. 30. 31. Cap. 46. F. II. 28.

47   En ef prest(r)[30] eða vmboðs maðr kuez hafa staðet man a verki a æinn hllerium dægi þælrra er hæilagr er þa sueri han æin vndan ef han syniar eða gialde sllkt er viðr liggr. En prestr skal huer sökia viti oc sialfr hafa. þæt er han skar kros till. En ef han er æigt staðen a værki þa skal með þesso hæimiskuiðar vitni sökia. æin skal bera en .ij. sanna vm .iij. aura mall. en vm .vi. aura mall æin sueria en .iiij. sanna oc þæir skulu vera fylkis menu. En sa er æiðstafr. Ek skytr þui til guðs at ek hæfir þetta höyrt. oc þæt hæfir floteð vm .iij. bea oc þrimr flæiri. En æigi væit ek huart þæt er satt eða æigi. En hin syni með æins æiðt ef han væit sik logen vera.

48   En ef maðr gerer höyslas eða viðarlas fyr en hæilakt er þa skal han hæim ræiða þo at hæilakt se oc þæt æitt in bera. er nöyta skall vm þa hælgi við hiorð oc við hiun. En timbr las oc fiala las stendr þær kyrt sem komet er. þa er þriðiungr dags lifir æftir. En onnur loss oll ræiði till hus þær sem fyrst ma na. En fatla byrði oc klyfiar læggi. ln þær sem fyrst ma hus fa. En sævar flote stande kyr þær sem kömr at hælgi. En ef a rekr eða straumr þa fare.

49   En hueruetna er vlð eða skip rekr a æign manz eða fearlut manz. þa hafe sa sit er kenner oc .ij. vatta hæfir tll. En ef hin hæfir haghat. þa halde firer æins æiði er .iij. aura er vært eða minna. en lyrittar æiði er mæira er vært. En sæckr baugi er a hældr oc fare sv fearsokn sem allar aðrar.

50   En ef maðr kömr til kaupangrs eða vill brot fara etc. þetta er i fyrra bælkinm.[31]

51   Þetta er su miskun oc linan er paven Alexandr iattaðe Øystæini ærchibiskupi etc. oc sua er þetta.[32]

52   En ef maðr etr kiot a frea dægt oc værðr vaða verk böte vtð guð. en biskup a ækki a þui. En sa er at vilia sinum etr gialde .vi. aura biskupi. En ef han ettr þria fria dagha i samt. firer gort friði við alla menn en fe við konong oc biskup. Same domr ef han vinnr .iij. sunnudagha i samt.

53   Biskop skal koma i fylki huert a .xij. manoðom nauðsynia laust at væita monnom þionosto eða þærnaz þær ræiðu sinnar er han skuldi hafa þa .xij. manoðe. En

Jvfr. Cap. 47. F. II. 29. Cap. 48. 49. F. II. 35. Cap. 50. F. II. 37. Cap. 51. F. II. 26. 27. Cap. 52. F. II. 38. Cap. 53. F. II. 44.

böndr skulu gera biskupi ræiðskiota hueruetna þær sem hau skal vm land fara. oc han kömr æigi skipi við. oc skal han við bryggiu sporð við ræið skiota taka. En ros huert er till skilt er sele er a komen. huert sem biskup fær nema armaðr hans late annan vægh bioða. En sa er annan vægh gerer gialde .iij. aura silfrs biskupe firer öyk huern en .vi. aura firer ræiðskiota boð fall. En ef maðr kömer till ræiðskiota skiptis oc löynir ræiðskiota. oc lætr æigi till lutanar koma þa er blaset er till. þa se sem han hafe vgort.

54   Vm þau æin mol skal iarn bera er i lagum ero till skild. En ef maðr værðr firer ofriki oc nær han æigi lagha vndan förslo. oc skal biskup annattuæggia hagha sua at han hafe logh eða löyfa honom ælligar at bera iarn. eða bröðr at Krist kirkiu ef æigi er han hæima. Sua oc ef maðr hæfer æigi æiða lið. oc þo retta vorn. En at hafuuð kirkiu skal maðr iarn bera i heraðe. En at æinni kirkiu er till er skilt i kaupangre huerium. En prestr sa skal iarn vighia er tiund þæss manz tækr. oc kauplaust bæðe við han oc hafuð prest nema vistir þær er heraðz prestr þaef er han fær till hafuð kirkiu.

55   Sa maðr er suer æið roanga(n) þa sæckiz han .iij. morkum uið biskup. etc. læi(ta) i hinum fyrra bælkinum.[33]

56   Sva er mælt at ængi maðr skal taka kono i ætt sina annars kostar er mælt er oc bisknp lofaðe a Mostrar þingi oc aller menn vurðu a æitt satter. Tælia skal fra syzkinum .ij. .vi. meun a huarntuæggia vægh oc taka at hinum .vijạ. En[34]2 ef maðr vill taka kono þa er frænde hans atte. þa skal tælia .iiij. menn huarn tuæggia uægh fra bröðrom .ij. oc taka at hinum fimta. þa skal oc sua tælia er han vill taka frendkono þæirrar kono er han atte aðr. En ef nanare tækr þa skal af lata a hinu fyrsta þingi. En biskups armaðr skal stæfna honom þing oc tæli han frendseme fra syzkinum tuæimr. en hin kome monnom a meðall. En baughgildismenn skulu bera frendzeme i sundr at han mege æigha þa ero þau æigi sæck. Nv ero æigi till innan fylkis baughgildismenn annars tuæggia þæirra þa skal gera þæim stæfnu til a fyrsta þingi innan lagha varra sua sem han ma fara til þings tvivægis. En ef huatke er till bavghgildis menn eða næfgildis. þa næfni biskup eða armaðr hans böndr .xij. hina bæztu innan fiorðongs oc hafe han .ij. af þæim a aðrv þingi. En ef han kömr þa

Jvfr. Cap. 54. F. II. 45. Cap. 55. F. II. 46. Cap. 56. F. III. 1.

æigi monnom a meðall þa late han af þæirri kono at vsæckkiu er þæim var vuisv vargr. En klond koma a millum þæirra firer hæitt brullaupp þa a biskup enga sokn a. huatke til fæstar kono ne till fear við giptingar man fyr en þæt mall er löyst við biskup. En ef han fær þa sæckiaz þæir baðer .iij. morkum huar þæirra vlð biskup nema hon æigi siolf firer ser at raða þa sækkiz hon sem forræðes maðren skildi ælligar. Nv lætr han æigi af a fyrsta þingi sua sem logh skilia. þa stæfni biskups armaðr honum annat þing oc ef han ma þa koma monnom a meðall. þa æigi at vsæckiu. En ef han kömr þa æigi en monnom a meðall. þa er han sæckr .iij. morkum. En biskups armaðr stæfni honom þa hit .itja. þing oc kome hin en monnom a meðall ef han ma. oc æigi hana siðan at orsækkiu. eða late þa af oc gialde þa hitt .iija. sinni .iij. merkr. En ef han lætr þa en æigi af fare vtlægr. En ef maðr tækr bröðrong sina eða systrung þa er þær siðazt .iij. marka sækt. En vp i fra þui sem frendseme vskyldiz þa skulu falla af .ij. aurar af kne hueriu. þa værðr mork at setta kne. samu lund er um sifskape.

57   En till hægningar vm kristni spæll þa skall þesse moll fylgia bonda rette vm sæklarfar. kuena mol oc mæinæidar. kiotata firer huls taku. tiundar sækt. firer kirkiu frið brott oc kirkiu garðz. ræiðskiota fall oc ræiðskiota boð fall. En oll annur mol skulu falla till talens rettar oc allar sæktir sylflmetnar i krisnum rette.

58   Þetta ero þær konor er vskyldar ero et cetera. þetta er i fyrra krisni rettenom.[35] — En nafna skal menn .xij. iamgoða honom. þær skal han æin af þæim .xij. hafa en sialfr annar vera en hin þriði nanaste viðr.[36] En þæir þrir er firer orðe oc æiði kunnu at hyggia a vara tungu. Þæn æið skall vinna firer kirkiu durum. En ef sa æidr fællr þa er han sannr at vdadom. En þo at honom fallez sa æiðr. þa skal han þo na guðs skirslum. hældr en han se sannr at sok. En ef han vill huatke æid fæsta ne iarnburd. þa gere armaðr biskups honom manoðr stæfnu af lande brott. se hon vtlægh iamvæll sem han nema runnit vere a hendr henne. Ef æigi var þæt þa se friðlaus bæðe þau. oc fare or landæign konongs vars. till þæss er þau hafa int skript sina þa er ærchibiskup læggr a hendr þæim oc firer gort huerium pæningi fear sins bæðe i lande oc lausum öyri. þæt a konongr halft en halft biskup nema konongr oc biskup vili bætr gort hafa siðan þau koma hæim aftr. hafe han fimtar grið fra

Jvfr. Cap. 57. F. III. 2. Cap. 58. F. UI. 3. G. 24.

kirkiu durum þui at sua a huer þæirra manna er till skirsla gengr. huart sem han vinnr æiða eða guðs skirslir oc værðr fall at.þa a han fimtar grið fra kirkiu durum.

59   Ef kona lægs með manne þæim er hon ma æigt æiga þa er hon sæk .iij. morkum sem hin er með lagðez. Nv ef han lætr æigi af oc þoler han þingstæfnur .iij. þa gialde han .lij. merkr at huerri þing stæfnu oc sua huart tvæggia þæirra þæt ero .xviij. merkr alz er þau gialda bæðe oc late af eða fare bæðe vtlægh. En biskup hafe fe hans en hon sitt fe.

60   En ef maðr a kono vndir kono sina. eða kona mann vndir bonda sin. þa sækkiz huart þæirra .iij. morkum ef þav værða sonn at með vatta .ij. eða hon er barns bættri. En þæt skal vera sionar vitni er skirskotað er vndir. En ef þæt er æigi till. þa ma sökia með hæimiskuiðar vitni. oc skal þa synia með settar æiði.

61   En ef maðr a ser æignar kono oc lægs han með systur eða dottor kono sinnar eða sua skyldri kono henne at hann ma æigi æigha kono sina[37] siðan þa hæfir han firer faret samlage þæirra vm likams losta. oc þo stendr hit hælgha hinskaps band meðall þæirra af guðs halfu. En han sæckiz hueriu sinni .iij. morkum er han tækr aðra. Sama mal a kona vm þetta sem kalmaðr meðan þau lifa bæðe. En siðan se biskup mall hans æfter guðs lagum er spællum hæfir valdet. En ef han hæfir þui valdet at þau megho æigi saman vera þa hafe hon til giof sina sem hæll hæfði skilt þau. En ef kona horar bonda sin. þa sæckiz hon við biskup af fe sinu en æigi bonda sins oc skal þæt virdaz i hæiman fylgiu hennar. En han skal æiga kost at æigha hana en han vill. eða hafe enga aðra meðan hon er lifs.

62   Kono skal enge maðr taka er han guðsifiaz. En han skal þyrma guðsifium við faður oc moðor sem við barnet. En þær ero guðzsyfiar fyrstar er maðr hældr barne vnðir brimsignan aðrar er tækr or natne er skirt er þriðiu er fört er or huita vaðom fiorðo er hælðr vndir blskups hond. fimta er löysir drægil af enne. þessar ero iafnar guðsifiar. Slikar bötr liggia við er maðr tækr guðsifiu sina. sem han take frendkono sina systrungu sina. eða bröðrong bæðe við guð oc biskup.

63   Kono skal ængi fa er .iij. vikur ero till iola. oc æigi vm iola hælgi. oc æigi .ix. uikur firer pasckar oc æigi pascka hælgi viku oc huita sunnu dags viku. oc .iij. vikur firer Jons messo. oc sua firer Michials messo oc æigi a frea nott oc enga nott er fastu dagr er vm morgunin æftir eða messo dagr. En ef nokor fær a þessom

Jvfr. Cap. 59. F. III. 4. Cap. 60. F. III. 5. Cap. 61. F. III. 6, 7, Cap. 62. F. III. 8. Cap. 63. F. III. 9.

tiðum. þa sæckiz sa vid biskup .vi. aurum. En sa er fær kono a sunnu not eða a æinni huerri þæirri nott er iamdyrar ero sunnu nott. eða a ymbru nottum eða vm langa fastu. þa sæckiz .iij. morkum vtð biskup oc gange bæðe till scripta. oc böte vlð guð.

64   Sina[38] kono skal huer kristin maðr æigha. þa er han hæfir mvndi köypta ok maldaga. En ef han kaupir .ij. konor mundi þa skal han af þæirri lata er han siðar tok. oc böte biskupi .iij. morkum oc gange til scripta oc böte við gud. En þæt barn er han með þæirri kono getr. þa skal enkis manz arf taka nema löysingia sins æins. En ef han vill æigt af þæirri kono lata. er han siðar tok. þa skulu þau bæðe fara or land æign konongs vars. oc hafe firer gort huerium pæningi fear sins. En ef maðr hæfir ambott sina vlð sina kono oc hæfir inni aren æliu. eða hueria sem han hæfir við sina kono. at mæin kono. oc værðr han at þui kunnr oc sannr. þa skal han böta firer þæt morkum .iij. biskupi oc ganga til scripta oc böta við guð oc lata af kononne. En ef synir .ij. kalla till faður arfs sins oc er sin moðer at huarom oc huartuæggi at skilum fengen æftir landz lagum fornom. oc æigi at guðs lagum sægir hin ælri at faðer hans hæfir æigi skilz við moðor hans at guðs lagum þa er han fek hinnar siðare þa a han æigi lengr at abyrghiaz þa vatta en .ix.[39] vætr.

65   En ef maðr gerer brullaup till kono þæirrar er han hafðe fyr born með geteð. þa hælgha þau[40] hin sidare er æftir brullaupp ero geten hin till arfs er fyr voro geten oc skulu synir skipta at iafnade með ser huarer tuæggia oc sua ef dotter er oc engi sun æftir brullaupp þa skal hon með sama hætte ganga till iafns arfs skiptis ganga[41] við bröðr sina firer brullaup getna. En ef bæðe er æftir brullaup synir oc döttr. þa gengr hon æigi til arfs skiptis viðr bröðr sina. oc hælgar hon þo systr sinar firer brullaup getnar. með ser til iafnaðr skiptis til sliks lutar af moðor arfe sem i logum er mælt. En þegar nokot barn er geteð æftir brullaup þa hælgar þæt ok syzkini sin. till ærfða firer brullaup geten samfæðra oc samöðra huart sem hitt lifir lengr eða skemr. er æftir brullaup var geteð. Eu huæige mikit er maðr tækr með þema skilvanga af faður arfe sinum þa stendr han framlæiðis till alra ærfða vskaddra. En ef nokorar ærfðir hafa fyr veret tæknar með þema hætte þa stande þær kyrrar.

66   En ef maðr fæstir ser kono þa hafe han fenget hennar innan þæirra .xij. manoða navðsynia lavst. En þær ero nauðsyniar er maðr er sar eða siukr eða værðr han i

Jvfr. Cap. 64. F. III. 10. Cap. 65. F. III. 11. Cap. 66. F. III. 12.

vætr seto vttan landz firer vttan vilia sin oc sanne han með æins æiði oc fae hennar nesta missare siðan han er hæim komen. þæt skal oc vera sæktalaust er bæggia vili er till frestanna fæstar manz oc forræðez manz. En ef han fær hennar æigi sem nu er skilt þa sækkiz han .iij. morkum. En forræðes maðr kononnar[42] söke han fear sem mælt er i lagum. Sama mal horfer till forræðes manz ef han vældr frestonom.

67   En ef maðr lægs með fæstar[43] kono sinni. þa gialde han nanasta fulrette. En ef faður missir við firer brullaup oc er barn geteð. þa take barn[44] þæn arf faður sins sem moðer være mvndi köypt.

68   Ef kona vill lata vigia sek til nunnu þa skal bisknp æigi vigia fyr en han hafe ærfingia löyfi till. En ef hon misfær með ser siðan. þa skal hon ganga i garð biskups en sa er glæpr hana se vtlægr. en biskup hafe fe hans.

69   [45]En ef maðr a ser frillu oc fær han a fra henne oc hæfir han laght firer hana vistir sua at hon þarf æigi annara fanga hældr en æigin kona hans. oc hæfir haft hana með ser til oldrs oc till atz. oc buit sæs hans oc seng oc glæpr maðr hana fra honom. þa skal slikan reet a henne taka sem a skyld kono sinni. en ef han hæfir æigi sua gort þa er hon æigi hans hælldr en hins.

70   En ef maðr vill dottor sina gifta. eða þa kono er han a forræde a at lagum. þa skal han taka vatta .ij. med ser af hins hende er fæsta vill. oc fretta at ef hon vili fylgia þui vmræde er sa læggr firer hana er þa a vmræðe hennar at lagum. En ef hon suarar væll eda þægir þa se þui skirskotað oc se kona fæst at þui. en æigi er hon næi kueðr. En ner sem hon iattar raða fare þa ma maðr fæsta hana oc fa hennar ef vattar vitu. En þæt vitni skal han æigi lengr abyrgiaz en .xij. manoðe oc æin dagh. Nu vilt hon föra rof a fæstar molt innan .xij. manoða oc kuez nauðig vera fæst þa niote han vitnis sins a mote orðom hennar oc hafe kono. En ef honom bilar vitni þa syni hon vilia sins med æiði oc faðer oc moðer med henne eða nanasto frendr ef þau ero æigi tit oc luki upp fæstar manne slikan öyri sem hæitid var med henne. sidan læiti huart firer ser. En ef þesse sundran gerezt siðan brullaup þa missi hon þridiungs auka.

71   Sva er oc bod oc raad Nikulas karðenala er pame var siðan oc Jons ærchibiskups at rettarbotom með aliti hinna vittrasto manna oc allum laghu nautum till

Jvfr. Cap. 67. F. III. 13. Cap. 68. F. III. 14. Cap. 70. F. III. 22. Cap. 71. F. III. 17.

hanða. at fe þæt alt er men fa firer vttan ærfðir. þa skall gefa fiorðong þæss fear ser til salo bota huerium er vil firer vttan ærfingia sæt sua sem hafuð tiund. En kona ma gefa tiun(d) or hæiman fer sinni oc fiorðong or þridiungs auka vm tiund fram.

72   Ef maðr værðr æiðrofa eda skriftrofa vid biskup et cetera.[46]

73   En ef biskup banzætr man etc.[47]

74   Dagh þæn er nestr er alvirkr æftir Jons vaku et cetera.[48]

75   En ef kalmenn tuæir blandaz likams losta saman oc værða þæir kunnir oc sanner at þui. þa ero þæir baðer vbota menn. En ef synia oc er þæt heraz flöytt þa syni þæir með iarnburði. En ef þæir værða sanner at sok. þa ero þæir vbota menn baðer oc a konongr fe þæirra halft. en halft biskup. En þæir skulu fara or landæign konongs vars. oc böta firer sol sinni oc koma aldri i land aftr.

76   En ef maðr etr kiot vm langa fastn eða a frea dagum eða a þæim daghum er kuiðiat er at nöyta þa hæfir han firerfaret friði sinum við alla menn. oc fe sinu við biskup. oc er han fultiða oc hæilvita nema nauðigr ete oc hæfir han æigi annan mat till. þa skal han ganga til granna sinna þriggia oc bioða þæim matar skipti. þa er væll er han fær. En ef han fær æigi þa skal han eta kiot oc hialpa sua ond sinni. þni at hældr skall han hund eta en hundr æte han.

77   En ef maðr etr rossa kiott huart er etr i langa fastu eða æigi þa hæfir han firer gort huerium peningi fear sins oc fare or landæign konongs vars. En ef þæt kenner honom armaðr biskups þa skal han fæsta firer þætt .xij. manna æið oc skal þæn vinna sem huern annan tylftar æið. En ef sa æiðr fællr þa fællr till utlægðar. En ef þæt etr man manna firer vttan drottens rað þa skal drotten sælia þæt or landæign konongs vars oc fenyta ser. oc blanda æigi vid þæt motu nöyti. En ef han blandar þa skal han gialda firer þæt .xl. marka. En ef armaðr biskups kenner honom þætt þa skal han firer þæt vinna lyrittar æið.

78   Þætt er nu þui nest at ver skulum æigi lyða spom ne goldrum ne gærningmn illum. En sa er kunnr oc sannr værðr at þui at han sægir spar oc fær með þæim

Jvfr. Cap. 72. F. III. 16. Cap. 73. F. III. 21. Cap. 74. F. IIL 19. Cap. 75. G. 32. Cap. 76. F. III. 41. Cap. 77. G. 20. Cap. 78. G. 28.

þa er han utlægr oc vhæilagr firer gort huerium pæningi fear sins þæt a halft konongr var en halft biskup. En þæir er lyða þa hafa þæir firer gort huerium pæningi fear sins sem hinir. En þæir skulu kost æiga at ganga till scripta oc böta viö Krist. En ef þæt mæler biskup eða armaðr hans at maðr fær með spom eða galðra eða gærningar en þæir kueða næi við þui þa ero syniar mæltar er manne er kennt þæt at han fær með spar syni með settar æiði næfni menn iamfngoða honom þa skal her vera æin af þæim .vi. sialfr annar. þriði nanaste niðr. En þæir .iij. er firer orðe oc æiði kunnv at hyggia. Sa æiðr fællr till vtlægðar. En ef maðr værðr at þui kunnr oc sannr at han suær æið vsöran eða tæiðir aðra menn með ser. þa er han sækr sialfr .xv. morkum. oc þrim morkum firer huern annara er sor með honom. ef þæir vissu æigi at osört var. En ef þæir vissu aðr en þæir ynni gialde huer .xv. merkr sem han. En ef þæt er konom kent at þær fare með goldrum. eða gærningum. þa skal þær næfna .vi. konor .iij. a huara hond hende[49] huspröyiur þær er menn vitu at goðar se. þær skulu vitni bera at hon kan æigi galdra ne gærningar. En ef þæt vitni fællr þa fælr til vtlægðar. þa hafe fe hennar halft konongr en halft biskup. en ærfingi þa skal föra hana or lanðæign konongs vars.

79   Blott er os kuiðiat at ver skulum æigi blota hæiðnar vetter. oc æigi hæiðin guð ne hauga ne horgha. En ef maðr værðr at þui kunnr eða sannar [50]at han læðr hauga eða gerer hus oc kallar horgh. eða ræisir stong oc kallar skaldzstong huern lut er han gerer þæirra þa hæfir han firergort huerium pæningi fear sins. han skal ganga till scripta oc böta við Crist. En ef han vill þætt æigi þa skal han fara or landæign konongs vars.

80   Udaða værk ero os firerboðen at var ma ængi blandaz við bufe. En ef maðr værðr kunnr oc sannr at þui at han blandaz við bufe. þa skal gælda han oc skal han fara or landæign konongs vars vdaða maðr oc koma aldri aftr siðan. En konongr a fe hans halft en halft biskup. En þæir ifir soknar menn er þær æigu systur af konongs hende late gælda. En sa maðr er þæt naut atte þa skal rinda þui a sæ vtt. oc nyta æigi ser. en ef han nytir þa skal böta biskupi .iij. morkum. En ef biskup eða hans ærendreke kenner þæt manne. at han blandazt við bufe en han kueðr næi við þui þa skal biskups armaðr fara till hus honom. oc stæfna honom til þings firer þæt vdaða verk. En han fæstir firer þæt settar æið oc næfndar söre. han skal þæn hafa wnnit a .x. vikum sörra dagha firer þui at oll er æin æiða stæfna er at lagum er fæst. han skal sua með þælm æiðum fara at han skal fara til hus honom er æið

Jvfr. Cap. 79. G. 29. Cap. 80. G. 40.

skal sea at honom. oc sægia honom firer .v. nottom. till kirkiu þæirrar er han skal æið at vinna. þa er væll er han fær till oc höyrir at honom æið. En ef han fær æigi þa skal með vitni þæn æið vinna. þæn æið skall vinna firer kirkiu læggia bok a þreskold oc taka bok upp af þreskældi þa er væll ef han þæn æið vinnr reet. En ef han værðr æiðfalle þa er han vtlægr oc vhæilagr. þæðan skal skipa honom fimtar grið fra kirkiudurum. Sua skal æiða alla þa vinna er fæstir ero firer kristins doms brott vart.

81   Þæt er nu þui nest at mann huern skal til kirkiu föra er dauðr værðr oc grafa i iorð hælgha. nema vdaða menn oc drottens suika oc morð vargha oc trygrofa oc þiofa. oc þa menn er sialfer spilla ond sinni. En þa menn er nu talda ek. skal grafa i flöðar mal þær sem mötez sær oc grör[51] torfa. En lik skal æigi inni stanða vm fimt nanðsynia laust. En ef stendr lengr þa skal böta firer þæt aurum .iij. biskupi oc föra lik till kirkiu. En ef han vill þæt æigi oc lætr rotna man inni dauðan. þa hæfir han firer gort huerium pæningi fear sins. þa a han kost at ganga till scripta oc böta vid Crist. En ef han vill þæt æigi þa skall han fara or landæign konongs vars. En ef han byr sua ofarlegha a fialle eða vttarlega i öyium oc nema han þær nauðsyniar. at han ma æigi lik föra firer sæ vförom. eda firer fialle þa skal lik i vthus föra. oc fæsta vp oc lata æigi lik a iorðu standa. En ef maðr græfr lik i hauga eða i röysar þa skal han þæt vppgrafa oc böta þær firer aurum .iij. biskupi oc föra lik till kirkiu oc grafa i hælga iorð. En ef maðr værðr siukr oc vill lata æftir preste fara þa skal han æftir þæim preste fara er han kaupir tiðir at. ok vil han sik olia lata þa skal prestr til fara. oc olia han kavplaust er han hæfir gort tiund sina. En ef han hæfir soot sua braða at han ma fyr aðrum preste na. þa skal sa prestr til fara oc olia han kauplaust. En ef han fær æigi. þa skal han sæckr .iij. morkum. nema nauðsyniar hans gange till. eða kirkiu soknar manna hans. oc vitv þæt vattar. En huer sa er æinlöypr er oc æigi gerer tiund sina. oc vill han sik lata olia i sott sinni. þa skal prestrotia han oc hafa firer þæt öyri vegen. En huern þæn mann olia er tiund sina gerer oc iatte þa er han matte mæla at han vildi olian hafa. En þa er maðr er dauðr oc fær ærfingi æftir preste. oc biðr han syngia ifir liksong. þa skal han till fara oc syngia ifir liki oc skal han hafa firer þæt halfan öyri. þæt kalla menn liksongs kaup. Nv ef lik kömr till kirkiu. þa skal prestr i mot ganga. oc syngia ifir liki þær tiðir er til byriar sætia lik i grof oc oðlaz með þui legh kaupp. En þa er prestr vill æigi þær tiðir væita þa skal ærfingi hins dauða. taka leghkaup oc kaupa með messo song firer sall hins dauða. En ef prestr

Jvfr. Cap. 81. G. 23.

er æigi hæima þa skal þo lik niðr sætia. En þa er prestr kömr hæim þa skal staura niðr a kistu oc stöypa hæilakt vatn i en han skal syngia ifir liksong. En þæt a engi prestr at gera at fara i fear sokner annars. at fefongom ser nauðsynia laust. En ef han værðr at þui kunnr oc sannr þa skal þæt aftr ræiða preste þæim er þær a fear sokner oc böta firer þæt aura .xij. En hueruetna þess er menn værða dauðir oc vil ærfingi oll æftir gera. huart sem gera vil at seaund. eða at þritugs mörne. eða en siðar. þæt kalla menn ærfi oll. En ef menn gera ærfi ol oc kaupa salo ol. þa skulu þæir bioða preste þæim er hann kaupir tiðir at með þriðia manne hit fyrsta.[52] En prestr a till at fara navðsynia laust till ærfða oldra. [En ef han vill æigi fara till.[53] þa skal han þærnaz tiundar sinnar þæirrar er han skal taka a þæim .xij. manoðom or þæirri manzgerð er ol var i gort. En þæt[54] tiundar skal hin taka er ærfingi er hins er ol er æftir gort. oc huerfa honom til salo bota. En ef olgerðir ero flæiri þa skal han til þæss fara fyrst er honom er fyrst til boðet. oc vera þær not hina fyrstu. En vm morgunin æftir til annars. En ef mungot ero .iij. oc ma han til far(a) tuivægis a æinum dægi. þa skal han þav mungot oll signa. En ef þæt ma æigi þa skat han til fara mungatz annars oc drekka þær meðan vinz.

82   En þæir sem lif sit lata firer þiofsko eða vtilegho. et cetera. En skal þetta taka i fyrra rettenom.[55]

En ef menn bæriaz i kirkiu eða i kirkiu garðe vigðum þa ero þæir vbota menn. oc a biskup a þui þriar merkr oc þæt er þarf till kirkiu vigslunnar en konongr þæt er vmfram er nema æigi se meira til þa skipti konongr oc biskup i hælfninga. nema þæir vili mæiri miskun a gera viðr þa.

En ef maðr vigr faður sin eða faðer sun sin huart sem han er hæiðin eða cristin. eða broðor eða moðor. dottor eða systur þa er han vbota maðr sem fyr var mælt nema han se oðr maðr sua at menn viti at viðfirring se a.

Þæt er nu þui nest at vm alla men er ganga a trygðir þær er væittar ero vm vigafærðir manna a millum. þa ero vbota menn. firer gort fe oc friði lande oc lausum öyri iamvæl oðals iorðum sem aðrum.

En ef maðr sættiz[56] við þæn man sem leghet hæfir kono hans þa skal sa væita trygðir er kono a. En han liggr annat sinni kono hans þa er han trygrofe iam væll sem hin er vigr a væittar trygðir.

Jvfr. Cap. 82—88. G. 32.

87   En ef maðr er gorr æt vbota manne oc hæfir sakar abere æigi styrk till eða kunnosto at skera orvar vpp þa er han þo vbota maðr sem aðr.

88   Alla þa doma er vm viga færði skall sætia. et cetera. i fyrra kristnum rette.[57]

89   Þæt er þni nest ef hæiðin maðr kömr i land vart oc bæfir þæt i male sinn at han vil þingat fara sem kenne menn ero oc lata sik hæfia or hæiðnum dome. þa skal han föða oc lata æin i matunöyti ser. En ef han vm fær kirkiur. eða kenne men oc lætr sik æigi hæfia or hæiðnum dome þa skal armaðr biskups þæn man taka oc föra tiil þings. þa er væl er han lætr skiraz þær. En ef han vil æigi þa skal skapa honom fimtar grið af þui þingi or land æign konongs vars oc föða han ænga nott þær sem han var aðr. En ef menn föða han lengr oc blanða við han motu nöyti þa skal gialda firer þæt .xl. marka. En hueruetna er fe er mæira en .iij. merkr firer kristins doms brott vart þa a konongr halft en biskup halft. En huer maðr er sitr vætr .iij. sua at han ræiðir æigi biskupi ræiðu. eða prest ræiðu oc hældr æigi vpp till lagum þæim er ver hafum laght til kristins doms vars sa hæfir firer gort huerium pæningi fear sins.

90   En ef biskup eða hans armaðr kenner þæt manne at han hafe grafet barn hæiðit i hælga iorð. oc værðr þæt a(t) skrökue er tiil er röynt. þa skal sa maðr er þa sok sagðe bota firer þæt .iij. morkum silfrs biskupi þæim er han hinum hugði.

91   En ef biskup eða hans ærendreke kenner þæt manne at han hafe æin huern þæn lut misgort i kristins doms brote þæim er bisknp a at at hyggia. En han kueðr viðr þui næi þa skal biskups armaðr fara till hus hans. oc taka granna hans .ij. er nester honom bua þa er væll er þæir fylgia honom[58] þa sæckiaz þæir aurum .iij. við arman huar þæirra biskupi. En han skal sialfr fa ser vatta oc fara till hus hans oc stæfna honom til þings firer þæt mall. oc mæla a hendr honom a þingi. þa skal hann fæsta firer þæt lyritar æið. En ef han vil æigi logh fæsta oc æigi þing sökia þa sæckiz han at aurum .xij. við arman konongs. En biskup uar oc armaðr hans oc aller kenne men. skulu sinar saker sua sökia sem nu hæfi ek sagt.

92   Þessar ero þær tiðir a .xij. manoðom er æigi skal sökia ne þing stæfna. oc æigi æiða vinna nema vm manhælgi. oc þyft sem skilia skall .iij. vikur firer ioll .ij. vm iol .vij. vm langa fastu. oc pascha viku. gangdagha vika. huita sunnu dags vika. imbru daghar firer Michials messo. Eu aller aðrer i vikunni ero soknar daghar. En vm kristin reet oc allar fear sokner þa skal þæn taks esta. en sok kömr a hendr. oc firer fe hans a þema tiðum. en han fae tak firer. En ef sa a bu i heraðe en hus i kaupange.

Jvfr. Cap. 89. 90. G. 22. Cap. 91. G. 33. Cap. 92. 93. F. III. 20.

eða skip a lunni. þa varðe þæt take firer han. En ef æinlöypr maðr værðr firer sok þa fae han man till i tak firer sik er iammykit fe æigi sem honom var sok til gefen. En ef han fær æigi tak firer sik. þa sækkiz han .iij. morkum sakgildum oc a þæt halft konongr en halft sakar abere. En tokr er taklaus öyrir sua mikil sem sok var gefen til. En ef sa er or æigi er sok kömr a hond oc loyps han vndan þa er han sannr at sok þegar soknar daghar koma. En ef han förer fe sit or fylki (i) annat vndan tæktum þa sæckiz han .iij. morkum sem aðr. En ef þæt er vm krisni reet þa söke sa sem biskups armaðr er firer sitr oc hafe halft huar oc hin er soknena hof. En vm allar aðrar fear sokner söke sa er sok gaf. En ef han sælr fe vndan takum eða annan vægh vndan skytr. þa söke vt sakar abere fe þæt með vtbæizlu oc þing stæfni oc niote þær vatta at þæt fe var i tækt fenget. oc bæiði böndr doms oc atfarar at taka till skuldar oc till sækta oc halfu mæira með. hafe þæt böndr. En þæt æit sökia eða sueria vm manhælgi eða þyft er maðr ryðr til laga ve sæktar[59] æiðar ero. En ef æiðar værða fæstir stande til sörra dagha.

93   Sokn skal æigi hæfia a tysdægi þui at fimt ber þa a drottens dagh. En sa er sokn sina hæfer a þæim tiðum þa hæfir hann firer faret sokn nema skiote a fær nætteng eða .vi. nætteng þæðan. En ef æiðar værða wnnir aðrer en nu ero skildir þa er sa sækkr at .vi. aurum i langa fastu. en a allum aðrum tiðum .iij. aurum. ef æigi ero .vi. aura daghar. ef maðr ma na lagafæstum. En ef maðr þarf at sökia til landskyldar sinnar. a soknar dagum. þa skal logh firer loð fæsta oc læggia fimtar stæfnu. oc ryði huartuæggia moll sin til bokar oc stande til sörra dagha.

94   En ef maðr værðr u(t)lægr i kristnum rette etc. alla þessa kapitula tak i fyrra bælkinum.[60]

95   Sva er nu mælt i lagum at ængi maðr værðr vtlægr. etc. oc sua þenna. miðium hinum fyrra capitula.[61]

96   Konongs menn mego engum þæim landz vist löyfa etc. oc þenna þær sem han stendr.[62]

97   Cros eða þingboð skal æigi yngri maðr bera etc.[63]

98   Enn ef þæt er kent kono at hon se trolkona eða manæta. þa skal mæla a hendr henne or husum þrim. oc se þæt adr heraz flöytt. En ef hon værðr at þui son þa skal föra hana a sæ vtt oc hoggua a ryg. En ef hon kueðr við þui nei þa skal hon hafa firer ser guðs skirslir vighia vatn oc kætill oc taka hon þær i. þa er væl er hon værðr skir. En ef mæler or æinu husi at hon se troll oc manæta þa er þæt rogh oc fiolmæle. ef hon værðr vm þæt skir. þa skat han sætia sin fott þær sem han hennar hugði.[64]

Jvfr. Cap. 94. F. III 23. Cap. 95. 96. F. III. 24. Cap. 97. F. II. 23.

  1. ↑ Denne Overskrift er i Mbr. med Rödt Ovenover den överst paa Siden er skrevet med en nyere (uden Tvivl Arne Magnussöns) Haand: "Anno 1190 editum esse hoc Jus Ecclesiasticum ex Episcoporum synchro nismo liqvet."
  2. ↑ I Mbr. se; aabenbar en Skrivfeil for: ser; rettet hertil i Afskr. 327. fol.
  3. ↑ vopp i Mbr.; Skrivf. f. vopn; rettet hertil i 327. fol.
  4. ↑ Rimeligviis Skrivf. f. kirkiu; rettet hertil i 327. fol.
  5. ↑ I Mbr. ē.
  6. ↑ Til disse to förste Titler findes i Texten ingen tilsvarende Capitler, men de synes at maatte kunne udfyldes efter Gul. L. 1 og 2.
  7. ↑ hæiter har i Mbr. været tilföiet, men er igjen udslettet.
  8. ↑ Feilskrift f. Firða.
  9. ↑ Saaledes i Mbr.; hvilken Forkortning efter de almindelige Regler burde oplöses: menn; udentvivl er dog dette m̅ blot en Feilskrivning. Det staaer nederst paa Siden; Afskriveren har rimeligviis havt til Hensigt at skrive: manaðr, men har ikke faaet Plads uden til Ordets Begyndelses-Bogstay. Han har udfört Ordet heelt paa den anden Side, men glemt at slette det ud, som han paa den foregaaende havde skrevet. Ordet bör saaledes udentvivl aldeles bortfalde, noget hvori man ogsaa ved at sammenligne det tilsvarende Sted i den ældre Gulathingslov maa bestyrkes. Afskr. 327. f. har sat Fork. ald. som i Mbr.
  10. ↑ I Mbr. m̅, hvilket her aabenbar maa oplöses: manaðr; Ordet er saa stærkt forkortet for at faae Plads i Liniens Slutning. Afskr. 327. f. har Fork. som Mbr.
  11. ↑ I Mbr. er Ordet þa ved en aabenbar Skrivfeil fordobblet.
  12. ↑ mælis ol er udeglemt.
  13. ↑ skal gerð er her indskudt i Mbr. ved en Skrivfeil.
  14. ↑ Nu i Mbr.; skal være: En; Afskr. 27. fol. læser imidlertid: Nu.
  15. ↑ Slutningen af Capitlet fra dette Sted, saavelsom de to fölgende Capitler, ere tagne af Fr. L.
  16. ↑ fyrstu er tilskrevet over Linien, men med samme Haand som det övrige; optaget i Texten i 327. fol.
  17. ↑ [ Dette er tilföiet nedenunder med samme Haand som det övrige og med et Kors af Sort og Rödt til Henviisning, hvor det skal indskydes; optaget i Texten i Afskr. 327. fol.
  18. ↑ Stykket: oc han hefir oss þui heilið &c. er taget af Fr. L.
  19. ↑ Egentlig staaer i Mbr.: aṃ̅ar. Punktet under den förste Streg i m viser, at Afskriveren kar villet rette det til n; Afskr. 327. fol. har ogsaa laest: annar.
  20. ↑ I Mbr. er Bogst s i Ordet barns tilföiet over Linien.
  21. ↑ I Mbr./tt> ė, hvilket i Almindelighed betegner: er; men her udentvivl er en Skrivfeil for e, der betegner: eða. Afskr. 327. fol. beholder Forkortn.
  22. ↑ dauðum tilf. i Margen med en nyere (Arne Magnussöns?) Haand. Det er saavel af Sammenhængen som af Indholdslisten S. 410 tydeligt, at dette Ord ved en Uagtsomhed af den gamle Afskriver er udeladt; Afskr. 327. fol. optager det dog ikke.
  23. ↑ Stedet, hvortil her henvises, er Jons Christenret Cap. 64, ligelydende med Fr. L. II. 20, see ovenf. S. 137.
  24. ↑ I Mbr. hueriu, hvilket er en aabenbar Skrivfeil, idet Stregen over u er glemt; Afskr. 327. fol. læser: huerium.
  25. ↑ I Mbr. ved en Skrivfeil: anniat; Afskr. 327. fol.: annat.
  26. ↑ Saal. i Mbr.
  27. ↑ Henviisning til Jons Christenret Cap. 37, ligelydende med Fr. II. 43 (see ovf. S. 145), undtagen at Boden i hiin er 3, ikke 6 örer.
  28. ↑ I Mbr. ved en Skrivfeil: fea dagr; hvilken Læsem. Afskr. 327. fol. har beholdt.
  29. ↑ Slutningen af Capitlet fra dette Sted er taget af Gul. L. 18 (sidst) men forandret.
  30. ↑ Prest i Mbr.; maa være Skrivfeil for prestr, hvortil det ogsaa i Afskr. 327. fol. er rettet.
  31. ↑ Henviisning til Jons Chr.r Cap. 33, der lyder saaledes: Svá er enn mælt. er maðr kemr til kaupangrs. eða vil hann á braut fara. þá skal hann bera. ef hann vill. nest til skips eða af skipi. mánaðarmat miöls ok annan smiörs ok kerf riklinga. ok beri hvárt sem hann vill á öxlu eða í hendi sér at úsekiu. en þat er tólfært eða minna. en eigi af meira skipi. nema biskups hafi orlof til.
  32. ↑ Henviisning til Jons Chr.r Cap. 30, 31, ligelydende med Fr. L. II. 26, 27, see ovf. S. 139, 140.
  33. ↑ Henviisning til Jons Chr.r. Cap. 53, ligelydende med Fr. L. II. 46 (see ovf. S. 146). Da Boden i Jons Cbr.r. efter Cod. 78. qv. er nedsat til 12 Örer, medens den i nærv. Lov anforte förste Linie har 3 Mk., ligesom Froetathingsloven, synes man heraf at kunne slutte, at paa alle de Steder, der maa udfyldes efter Henviisningen til Jons Christenret, er dog Bödernes Störrelse at angive efter Fr. L., uagtet Jons Chr.r. overalt nedsætter dem til det Halve af hvad hiin ældre Lov bestemmer.
  34. ↑ I Mbr. ved en Feilskr. endnu et en.
  35. ↑ Henviisningen er til Jons Chr.r. Cap. 49, der er ligelydende med Fr. L. III. 3 (see ovf. S. 148) paa det nær, at Stykket "sa uttlægezt er henne spillir" indtil "annars manz kono" er udeladt, og at der fordres settareið, ikke lýritareið. Efter ".x. uikur sörar" (see ovf. S.149, L. 9) maa det i Texten ovenfor strax paafölgende Stykke, der er taget af Gulath. L.s Cap. 24: "En nafna skal" indtil "sannur at sok" antages at skulle staa istedetfor Frostathingslovens og Jons Christenrets: "En ef eiðr fellr … sem annur."
  36. ↑ Udentvivl Skrivfeil i Mbr. for niðr.
  37. ↑ Her har i Mbr. forst staaet: hana, hvilket Ord senere er underprikket og ovenover skrevet: kono sina.
  38. ↑ Skrivf. Eina, see Indholdslisten og Fr. L.
  39. ↑ x, — Fr. L., vistnok rettere.
  40. ↑ þa i Mbr.; udentvivl Skrivf. for þau; Afskr. 327. fol. har beholdt þa.
  41. ↑ Det gjentagne ganga i Mbr. er udentvivl en Skrivfeil; Ordet bör bortfalde enten paa förste eller sidste Sted; urettet i Afskr. 327. fol.
  42. ↑ Ordet kononnar er tilföiet i Margen med Henvisning paa Stedet, hvor det skal indskydes, med samme Haand som det Övrige; optaget i Texten i Afskr. 327. fol.
  43. ↑ Mbr. har ved en Feilskrivning Stavelsen fæs 2 Gange, nemlig först i Enden af Linien og derpaa igjen i Begyndelsen af næste.
  44. ↑ I Mbr. ved en Feilskrivning: þarn, hvilken Læsemaade dog Afskr. 327. fol. hár beholdt.
  45. ↑ Til dette Cap. er intet Tilsvarende i G. L. eller Fr. L.
  46. ↑ Henviisning til Jons Chr.r. 57, ligel. med Fr. L. III. 16 (s. o. S. 152), undtagen at Boden er nedsat fra 3 Mk. til 12 Örer.
  47. ↑ Henv. til Jons Chr.r, 60, ligel. med Fr. L. III. 21 (s. o. S. 154).
  48. ↑ Henv. til Jons Chr.r. 59, ligel. med Fr. L. III. 19 (s. o. S. 153), undtagen at Boden er nedsat fra 1 til 1⁄2 öre.
  49. ↑ Saaledes i Mbr.; udentvivl Skrivf. f. henne.
  50. ↑ Til Stykket "at han læðr … gerer þæirra" findes intet Tilsvarende i G. L.
  51. ↑ Saaledes i Mbr.; rimeligviis en Feilakrivning for grön.
  52. ↑ Saal. i Mbr.; udentvivl Feilskrivning for færsta eller fæsta.
  53. ↑ [ ved en Feilskrivning gjentaget i Mbr.
  54. ↑ I Mbr. den almindelige Forkortning for þæt; Afskr. 327. fol. beholder Forkortningen.
  55. ↑ Henviisningen maa her sigte til Gul. L. Cap. 32, da Stedet ikke findes i Jons Chr.r. eller Fr. L.
  56. ↑ I Mbr. sakkiz; Skrivf. f. sættiz, see Indholdslisten.
  57. ↑ Henviisningen ligeledes til Gul. L. Cap. 32.
  58. ↑ en ef þæir vilia eigi, eller noget Lignende maa her være udeglemt.
  59. ↑ Saal. i Mbr.; udentvivl Skrivf. f. settiar.
  60. ↑ Henv. til Jons Chr.r. Cap. 61, ligel. med Fr. L. lll. 23 (s. o, S. 155), undtagen at Boden er nedsat fra 3 Mk. til 12 Örer.
  61. ↑ Henv. til 1ste Halvdeel af Cap. 62 i Jons Chr.r., ligel. med Fr. L. III. 24. (s. o, S. 155).
  62. ↑ Henv. til 2den Halvdeel af Cap. 62 i Jons Chr.r.
  63. ↑ Henv. til Jons Chr.r. Cap. 21. ligel. med Fr. L. II. 23 (s. o. S. 138).
  64. ↑ Intet Tilsvarende i Fr. L.. Gul. L, eller Jons Chr.r.


Hentet fra «https://no.wikisource.org/w/index.php?title=Norges_gamle_Love/I/Kong_Sverrers_Christenret&oldid=232438»