Norske Ordsprog/B

B.

baka. D’er leidt aa berre baka og ikkje smaka.
Det ein sjølv bakar, er det som best smakar.
D’er alle bakade av same Knoda. (ɔ: Vi ere alle skabte af samme Stof). Berg.
D’er ikkje verdt aa giva Bakarbarnet Braud.
Bakstersnakk og Baatesnakk skal ingen Mann søra. (ɔ: Man skal ikke fortælle hvad Folk have sagt i Bagethuset eller i Fisterbaaden, da de paa saadanne Steder tale meget srit). Bel’g.
Band. Ein skal knyta Band fyre Sekken, um han ikkje er full. El. Ein skal knyta Bandet syre ein halv Sekk og. Trondh.
D’er vandt aa knyta Band paa ein Sekk, som er for full.
Naar ein løyser Bandet av Sekken, so ser ein kvat som i honom er.
Barm. Det som ikkje kjem i Barmen, kjem ikkje i Armen. (= Den som ikkje vil, snur Ryggen til).
Det ein sting i Barmen, tek ein atter med Harmen. (Det kann lett verda utskjemt). Bald.
Barn. Barn gjerer Barneverk.
Den som viser Barn i By, sær sjølv fylgja etter. El.: saer sjølv etter fly. (Berg.).
Ein lyt fyrst vera Barn, fyrr ein verd nokot betre.
Eitt Barn er kjært Barn. — Einberning er alltid eit kjært Barn. Faae kann eitt Barn ala. (Vel nærmest: Et Barn behøver ikke mange Opdragere; men det synes ogsaa at betegne, at et eensligt Barn er vanskeligt at opfostre). Berg.
Di kjærare Barn, di større Sorg.
Kjært Barn fær mange Namn.
Fagert Born ser mange blide Augo.
Den som eig Barnet, fær giva det Namn.
Barnet fær krjupa, til det lærer aa ganga.
Barnet lærer snarare aa tala en tegja.
Naar Barnet fær si Beidfla, so græt det ikkje. Mandal (med Formen „Beisla“ for Beidsla, ɔ: Begjæring). Ellers i samme Mening:
Naar Barnet fær sin Brek (el. fær det som det brekar etter o. s. v. Num. og fl. Og mest almindelig: Naar Barnet fær sin Vilje fram, so græt det ikkje.
Barnet heve ikkje annat aa taka til en Graaten.
Naar Barnet heve brent seg, so ottast det syre Elden.
Barnet fimar etter alt som glimar. (Tel.). Fima(i’): skynde sig, løbe.
Barnet segjer kvat det sær, men ikkje kvat det gjerer. (F. Ex. i en Strid med andre Børn).
Barnet lærer i den Skule, som det gjeng i. .
D’er betre sjaa Barnet graata en Moderi.
Naar Barnet er daudt, er Fadderskapen ute.
Gode Born tugta seg sjølve
Smaae Born gjera smaa Sorger; store Born gjera store Sorger.
Dei smaae Borni trakka paa Stakken, men dei store paa Hjartat. (Berg). De smaa træde paa sin Moders Skiørt, men de store paa hendes Hjerte.
Smaae Born og galne Folk segja Sanning.
D’er ikkje greidt aa hava mange Born og litet Korn. (Vald).
Borni er som Kyrna: dei eta det beste fyrst. Vald.
Det veit ingen, kvar Borni verda buande.
Barnehand er snart syllt.
Barnehugen er braad. — Oftere omstillet: D’er braad Barna Hug. (ɔ: Born kunne ikke bie; de ville have sit Ønske strax). Berg.
D’er ingen Barneleik, naar gamle Kjerringar dansa.
Barueminne vil vara lenge. (El. —lengst).
Barneskoen hava me alle gjenget i. Barnesorg er snart sløkkt. —— Det vil litet til aa hugga eit Barn. Han er liten Barns Hugnad. (Vald.).
Barneverk er ikke Mannsverk.
Bate. Ein liten Bate fører stundom til Skade.
D’er alt godt, som er ein til Bate, og ingen til Skade.
Den som heve Baten, kann og tola Skaden.
Alle Batar kann ingen venta. — Ofte i en mere fremmed Form:
Ein kann ikkje venta alle Bilkori.
Baat. Liten.Baat er lett aa bryna. (ɔ: Trække paa Land).
D’er betre ein heil Baat en eit brotet Skip.
Den som heve Baat, han gjeng ikkje Bikkjestrandi. (Sdm.)
Han kjenner Baaten best, som bygt heve.
Smaae Baatar smetta sram, der store Skip standa faste.
Smaae Baatar faa fylgja Landet (og smaae Folk maa fylgja Standet).
Gamle Baatar vilja leka.
Baatelaus Mann er bunden til Landet.
Bein. Berre Bein kunna ikkje liva. (Det maa vera nokot Kjøt paa).
Den som vil hava eit Bein fraa Hunden, fær giva honom Flesk i Staden. (DeFine 241)
D’er betre aa kasta eit Bein aat Hunden en bitast med honom. — Lat Bikkja hava Beinet, so bit ho ikkje.
bein (adj.). Der ein ikkje fær ganga bein, lyt ein bøygja seg. — S. luta. —
Det beinaste er stundom seinaste. — Beinveg verd ofte Seinveg.
Beint fram er vissaste Vegen.— Beint fram er stuttaste, men ikkje alltid lettaste.
Bekk. D’er betre aa stemma i Bekken en i Aai.
D’er ikkje verdt aa ganga yver Bekken etter Vatn.
Mange Bekkjer smaa gjera ei stor Aa.
bera. Det ein ikkje kann bera, fær ein draga.
Det fær kvar bera si eigi Byrd.
Den som myket skal bera, fær ikkje hoppa høgt.
Berg. Di høgre Berg, di fleire Bakkar.
D’er tryggare aa sitja paa Berget en i Baaten.
Berg er godt aa byggja paa (men ikkje aa saa paa).
Burtanfyre Berget bur og Folk (Tydsk: Hinter dem Berge wohen auch Leute).
D’er aldri so langt millom Bergom, at ikkje Trolli sinnast. (Ogsaa Svensk).
best. Det er ikkje alltid best, som dei rosa mest.
D’er best, som best er. (= Best aa hava det beste).
Det beste er godt nog. (Stundom med tillægg: — naar ein berre kann saa det. El. naar det ikkje stortar).
Naar det beste er burte, er det andre litet vyrdt.
Naar det beste kjem, maa det andre gode vika.
Det beste vilja alle hava. — Det vil dei fleste hava det beste, og ingen det verste.
Sjaa paa dei beste, og ikkje paa dei fleste.
bida. Den som ikkje kann bida, fær ymist lida.
D’er leidt aa bida lenge etter litet. — Lenge bida, og litet faa, er laakt aa ganga paa.
Han fær bida, som bunden er.
Den som bidar, fær eingang Byr. — Bidande fær Byr, og braad fær Androd. G. N. Bidendr eigu byr, en brádir andróda.
Det fær vel, at ein bidar, naar ein fær nokot godt sidar. (Eller: sidan). Efter Udtalen. „Dæ fær væl ein bida, naa’ ein fæ’ noke sida““. Sdm.
Den som bidar som Hunden, han et’ som Hunden. (ɔ: Jo længere maa venter paa Mad, desmere maa æder).
Lang Biding er ingi Matardrygjing. El. Lenge bida er ingi Matardrygja. (Berg.). Tydsk— Lange hugern ist kein Brot svaren.
bidja. D’er leidt aa bidja lenge um litet.
Han lyt sjølv bidja, som inkje Tilbod scer. — Me faa sjølve bidja, naar ingen byd oss nokot.
D’er betre bidja en stela.
D’er stygt aa bidja andre, naar ein kann berga seg sjølv.
Bit (i’). D’er kleent Bit, som ikkje fester paa Fingren.
Den som fæst med Bit, verd alltid bitut.
Bikkja. D’er ill Bikkja, som bit sine eigne Ungar.
D’er verste Bikkja, som bit og ikkje gøyr.
Ein skal ikkje gjera seg til Bikkja syre eit Beins Skuld.
Han kjenner Bikkja, som biten er.
Naar Bikkja er burte, so bit ho ikkje heime
D’er fleire flekkutte Bikkjor en Presten-si. (Wilse, med Formen „Præstens“). Ellers ogsaa: D’er fleire flekkutte Bikkjor en berre ei.
binda. D’er uvandt aa binda um ein heil Finger.
D’er ikkje verdt aa binda det, som sast er syrr.
D’er faafengt aa binda um Banesaaret.
Bisp. Det kann ikkje alle hava Bispen til Morbroder.
Dei er ikkje alle Bispar, som gjera Bøker.
bita D’er seint aa bita, naar Tennerna er burte
Det bit ikkje alt som gaper. — El. Det bit ikkje alt, som syner Tennerna.
Bite (i’). D’er betre ein Bite med Ro en tie med Uro.
Det vil alle hava beste Biten; det er berre ein, som fær honom.
Beste Biten skal ein hava til sidst. — Hav tyngste Taket fyrst, og beste Biten sidst.
Smaae Bitar er ogso Mat.
bjoda. Den som myket kann bjoda, kann myket krevja.
Den som mange vil bjoda, maa myket sjoda.
D’er ingi Skam aa bjoda til; d’er verre aa ikkje kunna venda. Nordl. Ogsaa i Hall.
(Bioda til, el. „by’ te“, ɔ: gjøre et Forsøg, s. Ex. til en Udreise).
Det byd ingen betre, en han heve.
Den som tek imot, naar det bydst, han heve, naar det ikkje bydft.
Bjølla. D’er litet um Bjolla, naar Kolven er or.
Naar Bjøllkui skinar, fylgja hine etter.
Bjørk. Bjorki er god aa ganga til. — Bjorkekvisten gjerer ingen Skade. (Birkekviste er nemlig bekvemme til Riis-).
Bjørrn. Det bur ikkje Bjørn i alle Skogar.
Bjørn og Bjørnemann heve ikkje same Meining. (DeFine 229. Ogsaa i Leem’s Qvtegnelsers).
Bjørnen er ikkje god aa binda. (DeFine 234).
Bjørnen heve tie Manns Vit og tolv Manns Styrke.
Naar Bjørnen kjem, so gløyma vel Stutarne aa stangast.
Ein slær ikkje Bjørnen, fyrr han er daud. — El. Faa fyrst Bjørnen, og flaa so Hudi. — Ein skal ikkje selja Hudi av Bjørnen, fyrr han er fangad.
blaasa. D’er faasengt aa blaasa mot Vinden.
D’er betre aa blaasa paa en brenna seg.
Ein fær ikkje blaasa, so Belgen rivnar.
blind. Han er blind, som er boklaus. (Tel. med den Mening at hvad man ikke har opskrevet, vil man let have glemt; saasom i Regn- skabssager).
Naar blind leider blind, so falla dei i Grefti baade.
D’er vandt fyre den blinde aa doma um Literne.
Han er blindaste, som ikkje vil sjaa. (Wilse).
blistra. ’D’er ute med Blistringi, naar Leparne er av.
Egentlig: „Dæ æ taa-gjort mæ Plistringen, daa Børridn era burte“. Hall. (Søgner 85).
bljug. Alt for bljug kjem ingenstad fram. — Alt for blaud kjem atter snaud. Jf. Tydsk— Biddes Herz freit nimmer um ein schön Weib.
Det er sume for bljuge, og sume for drjuge.
Blod. Vondt Blod gjerer Klaade.
Blodet er aldri so tunnt, det ei er tjukkare en Vatn.
Blom. Ein Blom gjerer ingen Krans.
Det veks ikkje Blomar paa alle Kvister.
Naar Blomen er vænaste, vil han visna.
blygjast. Han blygjest ikkje, som apast vil.
Der som er ingi Blygd, er liti Dygd.
Blygsla er Ungdoms Pryda. (El. Barne-Pryda).
Blygsla er Fatigmanns Skade. (Jf. Tydsk: Scham ist des Armen Unglüd).
Bløyta. Ei Bløyta gjerer litet; ei Røyta er verre. (ɔ: „En kort Gjennemblødning stader lidet; en lang fkader meget.)
Det kjem ei Bløyta etter Blaastren.
Boge (o’). Ein Boge, som stend alltid strak, vil verda snart for slak. Ein fær ikkje spenna Bogen so hardt, at han brest. — Bender du Bogen for hardt, so brest han snart.
bogna. Det som ikkje bognar, det brest. (Gbr.).
Bok. Ei god Bok tarv ingi Gylling. (o: Forgyldning).
Berre Bok gjerer ingen Mann klok.
Bøker gjera Folk baade vise og galne.
Klenaste Bøkerna hava lengste Namni.
Bonde. Bonde trivst millom Bønder best.
Ein Bonde paa Fotom er høgre en ein Herremann paa Kneom. Jf. Eng. A yeoman upon his legs is higher than a prince upon his knees.
Den som plaaga Bonden vil, set ein Bondeson dertil. Leem’s Optegn. Lignende i Svensk os Dansk
Bonden er ikkje Gaas fyre det, um han er graa. (Wilse). Eller: Bønder er ikkje Gjæser, um dei er graae. (Leem).
Bord. Litet Bord og mange Gjester er ei Møda.
Det skal vera eit Bord fyre Baara. (ɔ: Ladningen bør ikke være større, end at men har en Kant sri imod Bølgerne).
Det er ikkje alt bordberande, som Folk segja. Ogsaa: D’er ikkje alt etande o. s. v. (Tel.).
borga. Den som borgar, er bunden.
Den som borgar det han ikkje trengde, fær selja det han trengde.
Ein maa vel borga ei Potta Øl, til ho er tømd.
Den som tek ut paa Borg, sær kvitta med Sorg.
Borg er tvo Manns Sorg.
Bork. Han et’ ikkje Bork, som heve Braud.
D’er leidt aa koma millom Bork og Tre. (Om at forstyrre Forholdet mellem elskende eller Venner). Masiee efter Redertydsk, hvor det findes med Bogstavriim: „swichen Borke und Boom“.
Bot D’er betre Bot en berre Sida'. (DeFine 231).
D’er betre ganga med ei Bot en med berr Fot.
Halv Bot er ingi Bot.
D’er kleen Bot, som ikkje er betre en Holet.
Boti lyt alltid vera større end Holet.
Bot og Betring stend sritt fyrr alle. — D’er ingen sorbodet aa betra seg.
Botn. Paa berr Botn er seint aa spara.
Der ein ikkje naar Botn, fær ein anten symja elder søkka.
Brand. Ein einsleg Brand kann ikkje brenna. Oftere: Ein Brand kann ikkje brenna; ei Kjerring kann ikkje skjenna (= skjella).
Den eine Branden kveikjer den andre.
Gamle Brandar kunna brenna paa nytt.
branka. Den eine brankar, den andre bryt, og den tridje heve Staden. Hall. (F. Ex. om Redfkaber, som ødelægges ved at gaa fra den ene Haand til den anden). — Noget andet er sølgende sra Dalerne eller Jæderen: „Den fysste braga, den andre bryd’e; den trea ette i Bogjæ flyd’e“. (om at bryde Iis).
Det brankast alt, som brukat verd. — Paa Sdm. „Dæ gjerest alt so brukt vert’e“, ɔ: Alt som bliver brugt, vil med Tiden forslides.
brasa. Det som snart brasar upp, det brenn ikkje lenge.
Braud. Ein fær søkja sitt Braud, der det sinnst.
D’er betre turrt Braud en ingen Mat.
Misunnt Braud kann ogso metta.
Nybakat Braud og nykirnat Smør, det gjeng som det aat seg upp sjølv. (Lækker kost er udrøi).
braad. D’er leidt vera braad, naar ein ikkje veit Raad.
D’er braad Barne-Hug. (S. Barn).
Braadfenge kann stundom vara lenge. (Berg). (Jf. Isl. Brádfengi vara sjaldan lengi).
Braadgjort Verk vil ikkje vara.
Braadrik verd langfatig. (Ogsaa Svensk).
brenna. Det brenn ikkje alt, som ryk.
Naar det brenn i Veggen aat Grannen, skal ein agta sitt eiget Hus.
Det vil litet til aa brenna seg paa, og myket til aa verma seg paa. (Hard.).
bresta. Det brest ikkje alt, som knakar.
Ein liten Brest kann lett verda større.
Sin eigen Brest kjenner kvar Mann best.
Brev. Ein skriv ikkje Brev til næste Grannen sin.
Eldste Brevi ganga sremst. — Den som heve eldste Brevi, heve fyrste Retten.
Brevet gløymer inkje. (Hvad man har skrevet, faar man vedstaa)
brjota. D’er lett aa brjota; d’er seint aa bota.
Det ein sjølv bryt i, fær ein sjølv eta or. (Trondh.). El. Ein seet sjølv eta, som ein heve ibrotet.
Broder. Ein Broder ser gjerna, at ei Syster verd rik.
Like Brøder skal like Kaal supa. (Sætersd.).
Det Broder kivast i Yngdi, det gløhma dei med Aldren.
Der er inkje Broderbyte i Kaupmannskap. — Ofte i en nyere Form: D’er ingen Broderskap i Handel. „D’er ikkje Brors-Byte i Hestehandel““. Hall.
Brot. Eit litet Brot kann lett verda større.
D’er altid ein som lyt vera Brothogg. (Sdm.). ɔ: Der maa altid være en, som gjør det groveste Arbeide.
broten. Det som eingong er brotet; verd aldri so heilt som syrr.
D’er brotne Bikarar i alle Land. (Berg). Ellers ogsaa:
D’er brotne Kjer (el. Kar) i alle Land.
Brud. Ei sager Brud tarv litet Skrud. Mere sædvanlig:—tarv liti Pynting).
Kvardags Brud er Heilagdags Su. El. Skitsu. (Om En som gaa ftadfelig klædt i Utide). Berg.
Rike Bruder faa stort Fylgje.
Bruk. Eit stort Bruk heve eit stort Sluk.
Brunn. Liten Brunn er snart upp-aust.
Naar Brunnen er tom, so veit ein kvat Vatnet er verdt.
D’er seint aa tekkja Brunnen, naar Barnet er druknat.
bryggja. Som ein bryggjar, so fær ein drikka.
Ein skal so bryggja, at ein heve nokot til aa tyggja.
Ein fær ikkje alt bryggja, ein lyt nokot baka og.
brøyta. D’er leidt aa brøyta, naar vel gjeng. (D’er vondt aa venda, naar alt gjeng vel).
Brøyting er ingi Bøting. (ɔ: Forandringer er ikke altid Forbedringer.)
Bu. Eit satigt Bu er betre en inkje. — Eiget Bu er alltid best. —Jf. Heim.
Litet Bu er lett aa bhta. (El. skista).
Det syner paa Buet, kvat Bonden er.
bu, v. Der ein bur, er ein bunden.
Han bur illa, som bur paa alle Stader.
Den som skal byggja og bu, kann missa baade Ukse og Ku. (De Fine 288, med Forklaring: „Den det noget har, mister og noget“).
Buhund. Det verd ikkje god Buhund av ein Vargunge. Trondh.
Buk. Ein stor Buk tarv stor Sluk. (Hall.).
Turfte ein ikkje Buken fylla, so kunde ein Baket sitt gylla. (Sætesd.) Dansk: Var ikke Bugs Fylde, da kunde maa sin Bag sorgylde. (B. Shv 1,12l).
Bukk. Ein kann sadla ein Bukk, til han verd so høg som ein Hest (Wilse).
Bakken veit, at han heve Horn.
Eldste Bakkarne hava hardaste Horni.
Ein skal ikkje taka Bakken etter Hornom. (Berg. — D’er ikkje beste Bukken, som heve høgste Horni.
Bumba. Han treng ei stor Bumba, som Livet or ein annan skal stunda. ɔ: Man behøver et stort Madskriin, hvis man skal oppebie en Mands Død, for at saae Bestillingen ester ham). Sdm. — S. nøyta. —
bunden. Den som er bunden, fær bida.
Han er bunden, som Barn skal bera.
D’er vondt fyrr ein bunden Hund aa bitast.
Bur. Det sit ingen Fugl so godt i Bur, at han ei sat helder ute.
D’er seint aa stengja Buret, naar Fuglen er slogen.
burte. Det er ikkje burte, som koma kann.
Det er ikkje burte. som atter kann koma.
D’er ikkje burte, det ein giv Grisen sin.
Naar burte er sreistat, er heime best. (P. Dass 1,2l6).
Burte er baade steikt og sodet; heime er daa beste Bodet. (Berg. Nordl.).
Den som er burte, høyrer ingi Bøn.
Naar Folk er burte, ser ein best, kvat dei dugde.
Buskap. Ein stor Buskap treng eit stort Beite.
Liten Buskap giv liten Avdraatt.
By. Ein By er ikkje bygd paa ein Dag. Ogsaa: Byen var ikkje bygd paa ein Dag. Ligesaa: Rom var ikkje bygt paa ein Dag.
Di større By, di mindre Husrom.
byggja. Den som vil byggja, skal fyrst have Tust. (El. Grunn). —Ein skal byggja paa Tufti og ikkje i Lusti.
Den som byggjer stort, kann koma snart i Skort.
D’er leidt aa byggja seg husvill.
D’er leidt aa byggja upp med den eine Handi og riva ned med den andre.
Den som byggjer ved Landsvegen, sær mange Laftarar. El. —mange Meisterar.
Skal ein byggja etter kvar Manns Raad, so kjem det aldri Tak uppaa. Østl. (Ogsaa i Svensk). — Den som byggjer etter kvars Manns Raad, hans Hus kjemer skeivt aa staa. (Berg.) Ogsaa i Dansk. — „Den som vil byggja ette’ kvar Manns Raa’, han fær manga Naverna paa“. Hardanger. — „Byggje du Hus ette kvar Manns Raa, saa kjem dæ alle(r) beint aa staa“. Stavanger. (De Fine 232).
Den eine byggjer; den andre bur i Huset. Vald.
Det som braadt er bygt, det stend ikkje trygt.
Beste Byggjaren høgg minste Sponarne.
Byr (y’). Han fær eingong Byr, som bidar. — Han fær Byr, som bidar, og Hamn, som ror. Nordl.
“ “ “ ikkje kvar Dag, at Byren blæs.
Byren bidar ikkje paa Siglaren. — Byren bloes lika godt, um Siglaren søv elder vaker.
Det som er ein Manns Byr, er annan Manns Andror.
Maateleg Byr er best
Byrd. Ei liti Byrd verd i Lengdi tung.
D’er lett Byrd, som med Lyst er bori.
Den som Byrdi ber, veit best kor tung ho er.
Den som tek Byrdi paa seg, fær bera henne.
byta. Der som er nokot til aa byta, er nokot til aa kyta. Vald. (Hvor noget skal fkistes, bliver gjerne noget at anke paa eller tviste om).
Den som byter, skal taka sidste Luten. (Den som deler S1umpen, skal ikke vælge sin egen Deel).
Naar alt er bytt, verd ingen snytt. (Tel.).
Byte. Det er godt Byte, som er til Bate paa baade Sidor. — El. Godt Byte som batar baadom. (Rbg.).
For mange Byte er til Lyte. — Med nytt Byte fylgjer nye Lyte.
Byte er gjort fyre Lyte. Valders. (Meningen er vel at maa vil skille sig ved Tingen, fordi den har en Feil).
Bytta (y’). Den nye Bytta er alltid kvit. Trondh. Bytta gjeng so lenge til Brunnen, at ho brotnar. D’er ikkje aa undrast, at Bytta lek, naar Botnen er laus El. —naar Botnen er or.
bæsa. D’er godt aa bæsa gamle Kyr; dei bresa seg sjølve.
Ein skal ikkje bæsa uboren Kalv. Nhl. og fl. (Bæsa: sætte paa Baas).
Bøn. Di stuttare Bøn, di større Aalvora.
Faa me ikkje vaar Bøn, so faa me nokot, som er betre.
Leide Bøner byrja med fagre Ord (Jf. Det vil gode Ord til ei laak Ærend).
bøta. D’er best aa bøta, fyrr Bresten verd større.
Det held so lenge bøtt som heilt. (Tel.).
Det verd inkje so vel bøtt, det ei var betre heilt.
bøygja. D’er betre aa bøygja seg en støyta seg.
Ein fær bøygja Kvisten, medan han er ung.