Side:Fritzner - Ordbog over det gamle norske Sprog 1.djvu/17

2

á

VIII, 416; úvitandi á hvern hann stefndi Stj. 607²⁷; ogsaa saaledes, at der ikke just behøver at være Tale om nogen virkelig Bevægelse, men derved kun udtrykkes Opmærksomhedens eller Tankens Retning mod noget (med Udgangspunktet paa det Sted, hvor den Talende er eller i Tanken har hensat sig, jvf. heyra. sjá e-t til e-s staðar, se under til 2): þeir sá boða mikinn inn á fjórðinn Nj. 124; sem vér snerim annan veg á eyna Herv. 209⁴; fenaðr gékk þar á land upp (ɔ: oppe paa Land) Flat. I, 545⁴; til sætra á fjall upp (ɔ: oppe paa Fjeldet) Gul. 84; eru víða fjallbygðir upp á mörkina Eg. 14; gerðust dunur miklar út á eyna (ɔ: ude paa Øen) Herv. 211¹⁶; sitja á miðjan bekk Nj. 50. Om Tankens Henvendelse paa noget som Maalet for ens Bestræbelser bruges ogsaa Udtrykket vera á e-s skaða Mar. 753²³; Stj. 192. 4) Maaden, hvorpaa noget sker, m. Akk; m. Subst. leið, lund, vegr; hafði klæðabúnað á forneskju Fris. 381³⁷; mæla á allar tungur Heilag. I, 243⁹; þat köllum vér á norrœnu kyndilmessu Mar. 204³. 5) Tiden, naar noget sker, m. Dat. á gamals, tvitugs aldri; þá var hann á átta ári ins sjaunda tigar Sturl. I, 376¹⁷; á nökkurri tíð gerði N. för sína til Jorsala Heilag. II, 29¹³; jvf. 29²⁸; á dögum Hákonar hins ríka Eg. 89; jvf. Heilag. I, 253⁵; á 5ta ári ok 20 míns virðuliga herra &c. DN. VIII, 259; á hinum átta vetri þangatkomu heilags Mauri var klaustrit algert Heilag. I. 669²⁷; á nökkurum, einum tíma Post. 9^12.32; á því ári Bp. I, 6793; m. Dat. Plur., hvor der er Tale om Tider, paa hvilke noget gjentager sig, pleier at foregaa (jvf. um 12b): á öptnum ɔ: om Aftnerne Hitd. 23; m. Akk. á hvern helgan dag er þeir ero í úhlýðni DN. II, 95; mátti hann ok eigi fœzlu neyta nema á aptantíma Heilag. II, 348⁸; at nóni á laugardaginn Sturl. I, 234²⁸; ef nökkurr gengr á daginn (ɔ: om Dagen) Heilag. I, 522⁸ (jvf. II, 9); á laugardaginn næsta eptir hlaupársmesso DN. VIII, 194³; á morgin; krossmessa á várit (jvf. Magnúsm. um várit Eids. 2, 8); Landsl. 7, 10; m. Akk. Plur. (som Dat. Plur.) verðr ekki svefnsamt á nætrnar Nj. 133; standa þar yfir vötn á vetrinn, en á várin er ísa leysir Eg 84 (211⁵); aldri á mína daga Hitd. 8. 6) Tidsrummet, henigjennem hvilket noget foregaar eller udstrækker sig, m. Akk.; líðr á langa föstu, æfi e-s, náttina Flat. II, 41²⁸; Fm. VII, 171; er leið á daginn Fld. II, 244²⁶; talaði hann allan daginn ok allt á nóttina til miðrar nætr Post. 254⁴. 17) Afstanden i Rum eller Tid, m. Dat. á hinni þriðju mílu frá Róma (ɔ: i en Afstand af 3 Mile fra Rom) Post. 124²⁸, jvf. 125², svoro, at þeir heyrðu á sjau náttum i dag (ɔ: for 7 Dage siden) DN. VIII. 194¹³. 8) Tidsrummet inden hvis Udløb noget sker, m. Dat. var hann á fám dögum alheill Heilag. II, 163¹³; á fjortán nóttum enum næstum Grg. II, 144; á einum missarum, þrim árum Flat. I, 148^{13. 15}; á viku fresti Flat. II, 331¹⁴; er nökkurr sá —, er meira hafi á degi vaxit en við brœðr OH. 202⁴. 9) den ved et tilføiet Ordenstal betegnede høiere Enhed, inden hvis Omfang et Tal er at finde, m. Dat. var Egill á níunda tigi (ɔ: ældre end 80, men yngre end 90 Aar) Eg. 89; jvf. Sturl., I, 325⁵, 376²⁰; konungr hafði þá á öðru hundraði skipa (ɔ: flere end 100, men færre end 200 Skibe) Fm. X, 126, jvf. Sturl. I, 227⁹. 322^{14. 27}. 329²³. 364⁴; kom þar saman á þriðja hundraði manna Sturl. I, 390²⁸, jvf. II, 61²⁷; þeir sátu báðir í S. hríðfastir á fjórða tigi manna Sturl. I, 387³⁵, jvf. 395¹². 10) Gjenstanden, som er bebyrdet med eller undergiven noget, m. Dat. engi sök er á Erlingi um þat mál Fm., 259; eiga mál, rétt á e-m (ɔ: Tiltale til, Sag med, Ret til Bøder hos en) Nj. 71. 11) Gjenstanden, som noget gaar ud over, m. Akk. bera (sök) á e-n, bera fé á e-n, telja á e-n, leita á e-n, vinna á e-n, kaupa gæzlu á kú Grg. I, 129²⁷; kjósa feigð á e-n SE. I, 120; kalla, líta, skora á e-n. 12) hvad der lider Overlast, bebyrdes eller krænkes ved en Handling, m. Akk. ganga, leita á e-t; sá er gengr á sætt eða vegr á veittar trygðir Grág. 405²⁶, jvf. Gul. 32, Heið. 33. 13) Gjenstanden eller Personen, hvorpaa der hviler eller hvortil der knytter sig en vis Ret, en Forpligtelse eller et Ansvar, m. Dat. þræll á baugs helgi á sér ef- Gul. 198; eiga, taka rétt á sér Gul. 186, 200; 71; eiga rétt, eyri &c. á konu, ambátt, þræli Gul. 197 fg.; 202; á engi maðr rétt á því Gul. 195; eigi á konungr (sök) á því (ɔ: Tiltale til nogen for den Sags Skyld) Gul. 204. 209, jvf. 211; Fm. I, 258; sekjast á gerð Grg. I, 112¹⁶; eigi er sök á Erlingi (ɔ: der paahviler ikke E. noget Ansvar) um þetta mál Fm. IV, 259. 14) Tilstanden, Stillingen, Forholdet, hvori noget er eller kommer. m. Dat. á laun, launungu, á lífi, vera á valdí e-s, á vist; á kosti e-s, hafa í griði með