Gamla Segner fraa Valdres
Det er no tjuge Aar sidan det kom ut ei Bok, som heiter „gamla Reglo aa Rispo fraa Valdres“, uppskrivna av Andres Eivindson Vang, og detta var berre ein liten Lut av ei stor Samning. Valdresmaalet er eit av dei gjævaste Bygdarmaali, og av dei som mest likjast Gamalnorsk, og Samningi hans Andres Vang er den største, som me endaa hava fenget fraa nokor Bygd. Han fortener so myket større Takk fyre sitt trottuge Stræv fyre di, at han tok til med detta paa ei Tid, daa Aalmugamaalet endaa var mismætt. Daa Forleggjaren til denne Boki sidan vardt Eigar av Samningi, vardt det tilætlat aa gjeva ut meir. Men ho syntest aa trenga um nokor Umbot i Skrivemaaten, og det vardt ogso gjort ymse Tiltak; men stødt kom det Meinhøve i Vegen. No kjem daa her meir or Samningi.
Dei Avbrigdi, som eg hever gjort i Skrivemaaten, ero serleg desse:
1) Uppskr. hever stendigt ø fyre den vanlege opne og tonelause e, Ex. Ekkjø (Ækjø), Slirø, storø, tekø, sitø, o. s. v. Eg hever sett e, syte di at det høver best etter Uttala, som væl kann hava ein ørliten Svip av ø, men det er ogso alt.
2) Eg hever sett rd (rð) fyre r i, Gard, Ferd, hard, o. s. v. I Vang læter det som ein hard r, men utanfyre med den vanlege austlendske Uttala av tjukk l.
3) han, hono og henne er skrivet soleides fullt ut; i Uppskr. oftast ho og ’n; hennar læter i Vang henne (hennø), men utanfyre henna og hennar.
4) k og g er sett for kj og gj fyre i og y, Ex. Kyr, kinne, lengi, Gygr. k og g uttalast i desse Tilfelle altid mjukt fyre y og javnast fyre i, Kjyr, kjinne o. s. v. Men fyre e laata k og g altid hardt, nær det inkje er skrivet kj og gj, Ex. gjenge, take, Kjeringe.
5) Dativ fem. hever eg skrivet med tvo n’ar, som, or Fikkunn, me Laatingenn, i Bygdenn.
Ved Uttala er elles merkande, at open o javnan læter som open og breid ø (millom aa og ø). ø er ogso komen i Staden fyre I) u (og ø) i præt. ind. og part. av sterke Verber Nr. 1 (Ljodskifte a–u (o) og Nr. 4 (Ljodskifte au–u); gamalnorsk, funno, sprungo, skuto, hluto laata soleides, fønno, sprøngo, skøto, løto; og II) fyre aa i præt. ind. av st. V. Nr. 2 (Ljodskifte (a–aa); saato, gaavo, baaðo laata søto, gøvo, bø’o. Likevæl verdt aa standande der som det alt finnst i Eintalsformi, som, laag laago, aat aato, saag saago. Ogso Fyrestavelsen aal læter som øll i nokre Samansetningar, Aalmuge, Aalmannveg; detta kjem væl av di, at aa læter stutt; for nær det er langt, helder det sitt vanlege Ljod, Ex. Haalis. Det er nokot meinslegt med all denne ø’en – for me trengde vel um try serskilde Ljodteikn – og eg ser no, at eg inkje hever voret stød i Skrivemaaten allestader.
Ymse framande (mest dansk-tydske) Ord, som funnost i Uppskr. som, bedrøva, begjevenheit, behøve, begjynne, drille, ganske, trabelt, o. fl., ero orskilde, og heimlege Ord sette i Staden. Soknarprest Belsheim og Kyrkjesongar Brandt, som hava hjelpt til med detta, fær eg hermed takka fyre Rettleidingi.
Um no Boki maatte faa so stor Avsetnad at ho kunde svara seg fyre Forleggjaren, er det Von, at det vil koma meir ut. Det, som endaa et atter, er gjengse Æventyr slike som dei try sidste i Boki.
- Januar 1871.
Utg.
|
Denne teksten er offentlig eiendom fordi forfatteren døde for over 70 år siden. |
- ↑ Wikikildens innholdsfortegnelse.