Han Per og ho Bergit/1
I den store Stova paa Bjørnstad sat dei gamle tvau eine. Det var alt seint paa Kvelden, og myrkt hadde det vortet i Stova, men Kari var inkje den Kona, som vilde sleppa Rokken fyre det. Ho berre flutte honom eit Stig nærre Gruva, so Skinet fraa Elden fall paa Traaden, og der sat ho, høg og vyrdsam, med det kvite Skautet sitt, saag stundom etter um Snelda sat, som ho skulde sitja, strauk Rokksnori med Fingren, og let Hjulet snurra og surra, so det var nett, som eit heilt Kvefsabol hadde floget inn i Stova. Det var no inkje stort Ljos helder, ho fekk fraa Gruva den Gongen; det laag berre nokre raude Kol og oste, og ein og annan liten, halvbrend Stubbe, som det stundom spratt Varme ’ti, men som sloknad, nett daa han trudde, han skulde til at verta Kar. Ho Kari hadde alt fleire Gonger tenkt seg til at slengja ein liten Kvist innpaa Varmen; men kvar Gong, ho tenkte, saag ho berre burt aat Døri, um inkje Bergit kom no. Ho kunde inkje skyna, kvar det vart av henne i Kveld, endaa det ho skulde setja Grauten paa til Nottverd. Ho maatte daa ein Gong koma upp ifraa Fjoset.
Arne, Mann hennar, var komen seint inn i Kveld. Han hadde stelt i Eplehagen so lenge, for det var sidste Trei, som skulde innbergast. No hadde han teket seg ein Krakk, sett seg burt med Gruva til Kari, fenget Pipa si fullstappad, Eld i henne og røykte og røykte. „Han er fulla trøytt etter Arbeidet sitt“, meinte Kari, og kastad eit Auga burt paa honom, der han sat krokutt med baade Hender liggjande paa Knei, saag beint ut, sagde inkje nokot, berre røykte. Men han Arne saag no inkje ut til at trøyttast so braadt, akslabreid og sterk, som han var; han Arne berre sat og grundad, og dess meir han grundad, dess meir røykte han.
„Eg vilde nog spyrja um eitkvart,“ sagde Arne sidstpaa, saag upp aa Kari og slo Pipeoska ut paa Gruvehella, — „korleides likar du han Nils, Klokkaren?“ „Aa jau! det er visst ein klok Mann og ein myket lest Mann, og god Røst heve han i Kyrkja.“ „Jau, og ein fin Mann,“ tok Arne frami og bles i Pipa si, „han kan vel eiga so innpaa nokre hundrad Dalar?“ „Venteleg det,“ sagde Kari og flutte litet paa Rokken, — „um han inkje heve sumlat burt alt det, han fekk med fyrste Kona si“. „Var det likt seg daa, slik fin og vitug Mann som han er, han heve fem Naut og tio Sauder.“ Arne ventad, at Kari skulde segja nokot, men ho berre snurrad med Rokken. „Han Nils tek vel til at eldast no?“ spurde ho og snurrad endaa meir. „Aa det er no inkje saa faarlegt med det,“ svarad Arne og gnikad seg med Huva paa Hondi, „han Nils er stor og sterk, og kann liva lenge endaa.“ „Snurr—rr—rr—“ sagde Rokken. „Heve han nemnt Bergit fyre deg,“ spurde Kari um eit Bil. „Det er nog inkje so reint fritt,“ sagde Arne, slepte Huva i det same, men bøygde seg og tok henne upp atter. „Kvat svarad du?“ „Aa — inkje nokot visst. Eg sagde no fyrst, at eg skulde røda med deg og sidan spyrja Gjenta. Det lyt verta ei Raad med det og, veit eg, — det heve no inkje Hast med Gjenta helder.“ „Det var eit sant Ord det Arne, du heve stendigt voret ein vitug og langtenkt Mann. Bergit er inkje meir enn sekstan Aar, og ho heve lenge, til ho kann gifta seg, slik Villstyring, ho er.“ Kari reiste seg fraa Stolen, tok nokre Pinnar, lagde paa Elden og bles paa Sidan sette ho seg paa same Staden, som fyrr. „Heve han Gjentelukka han Nils, meiner du?“ „Det kann no vel vera ymist det,“ sagde Arne og ruggad med Hovudet, — „det er med Gjentelukka som med Sunnanvind, han blæs idag, men imorgon heve han snutt seg. So lenge Gjentorna berre hava Unggutar um seg, er dei kaute og hava Sveinkallen til Glis og Laatt. Men naar so Gutaflokken rymer undan, og daa gamle Kallen kjem i Helgartrøya og friar, so er nog inkje Gjenta sein til at taka honom og segja Takk ataat. For naar berre Gjenta fær ein Mann, som er snild og vitug og heve nokot til at liva av, so kann det vera slik Slag med alt hitt. Kjærleiken kjem nog med Tidi, det er inkje nokot til at syta fyre, det inkje. Og slik Mann, som han Nils stend inkje kvar Dag i Vegen med Huva i Hondi, og det at verta Klokkarkona er inkje Kvardagsmat. Daa kann ho koma baade til Presten og Skrivaren og Futen, og dei er det, som styra alt ihop. Ho kann sitja i Prestastolen i Kyrkja, um ho vil, høyra Mannen sin syngja og sjaa, kor dei alle helsa paa honom, naar han gjeng ut saman med Presten. Han heve Kyr og Sauder og Gampar og alt det beste, som tenkjast kann. Og vil Gjenta styra, kann ho og det. Han er for stør no til at fara paa Leik og Dans, og er det litet Vit i Gjenta, kann ho nog svalla vel med honom, um han skapar seg galen ein og annan Gong.“ Arne hadde reint fenget Munnen paa Glid, men der slutad han. Han gjekk burt aat Gruva, kveikte upp Elden, fekk seg ei Pipa paa nytt, og no sat han nett slik, som fyrr, grundad og røykte. Kari snudde paa Rokken. So stod Arne upp og skulde kveikja Ljos. „Eg kunde nog hava nokot litet til at spyrja deg um og,“ byrjad Kari. Arne sette seg ned atter. „Korleides likar du han Per?“ „Han, Tenesteguten i Prestgarden?“ spurde Arne, tok Pipa av Munnen og saag med store Augo paa Kona si. „Eg meinte honom,“ sagde Kari, rikkad seg inkje fraa Stolen „Aa det er no vel inkje nokot til at skrønta av det, maa vita,“ sagde Arne og tok seg uppi Haaret, — „stor er han i Munnen, men store Ord gjera liti Gjerd, og store Lumor heve han i Broki, men inkjevetta i deim. Tenesteguten fær nog tena lenge, skal det muna nokot, og fatig Manns Mat er snart eten.“ „Snurr—rr—rr—“ sagde Rokken. Arne tagnad og glytte med den eine Augnakroi upp aa Kari, men ho sat lika høg og aalvorsleg som fyrr og mælte inkje Ordet. So sat dei no slik eit Bil. Men daa kunde inkje Arne halda seg lenger, han flutte seg att og fram paa Krakken. „Det er no vel inkje sant, veit eg, det, dei kviskra um i Bygdi, at han Per gjeng her stundimillom og lirkar?“ „Ein skal aldri lyda etter det, Folk drøsa um,“ svarad Kari og flutte litet paa Snelda. „Jau, for eg skal segja deg,“ kviskrad Arne, „eg heve stundom høyrt det tuska i Koven hennar Bergit, men eg heve inkje tenkt nokot vidare etter det. Det skulde vel aldri vera han Per, som gjeng paa Friing?“ „Eg kann no inkje vita det; ingen veit, kvar Haren gjeng, segjer eit gamalt Ord, men du er vel Kar til at vaka yver Dotter di du, veit eg?“ „Jau han skulde berre freista — slik ein Styving. Det er no vel Laurdagskvelden han lagar seg til, veit eg; men bid du Guten min, du skal nog faa Laug den Kvelden. Og heve du inkje fenget Juling fyrr, so skal du faa det daa.“ Arne hadde vortet reint sint, han hadde reist seg fraa Krakken og dreiv upp og ned paa Golvet. Med det same høyrde han nokot tusta burt med Døri. „Kven er det?“ spurde han og snudde seg. „Det er berre eg,“ sagde eit grant Maal, og inn dreiv Bergit med eit Fang Ved, som ho slengde fraa seg i Kroi. „Du heve vel aldri lydt etter det, eg svallad um med Mor di?“ „Nei daa!“ svarad Bergit, treiv Fyrklædet upp til Andlitet sitt og skundad seg ut gjenom Døri. „Kjem du inkje snart til Grauten,“ ropad Moderi etter henne. „Jau daa?“ svarad det ute i Gongi, men no kunde inkje Bergit halda Laatten lenger; ho skrattad, so det song i henne, foor som ein Tulling utigjenom yste Døri burtetter Tunet og upp aat Storbjørki i Bakken. Der datt ho i Koll og vart liggjande og skrattad og skrattad: „Nei Per! Per! no heve eg aldri høyrt nokot so løglegt fyr!“ „Kvat er tids?“ spurde Per, han kom framum Bjørki og slengde seg ned i Graset. „Fa’r min vil dengja deg Per!“ „Kvat Slag?“ sagde Per, gjorde eit Sett upp, heldt seg med baade Hender kring Knei og saag paa Gjenta. „Jau det er so sant, so sant, — og det vert inkje Smaajuling du fær der Gut.“ „Men korleides kann du vita det?“ „Jau, no skal du berre høyra. Du veit, eg bad deg ganga upp med Storbjørki og bida paa meg, med’ eg fekk skura sidste Bytta, og driva inn med eit Fang Ved. Best som eg daa skulde til at ganga inn i Stova, høyrde eg Far min snakka høgt med Mor mi. Og veit du, kvat dei svallad um?“ „Nei?“ „Det var um Nils, Klokkaren.“ „Kvat Slag? um Nils?“ „Ja, um Nils var det, og Far min sagde endaa, at han likad honom vel, og det skulde nog verta Parfolk av oss tvau, meinte han“. „Kvat svarad du daa Bergit?“ „Eg svarad inkjevetta eg, for eg vart so full av Laatt, at eg litet kunde halda meg, der eg stod. Men daa kann du tru, at Far min lagde ut um Gardstel og Bunad hans Nils, — eg kunde nog høyra, at Klokkaren sjølv hadde preikat fyre honom, og so sagde han tilslut, at Unggutarne berre letst halda av ei Gjenta, dei sveiv fraa den eine til den andre. Er det sant det Per?“ „Trur du det Bergit?“ „Eg veit inkje, kvat eg skal tru.“ Og so log dei baade, og Per’en slo Armen um Midja hennar Bergit og vilde kyssa henne, men Bergit staut fyre med Hondi. Sidan glytte ho ikring seg, um det var nokon, som kunde sjaa eller høra deim, og — so kysste ho Per. „Men det er sant, eg fekk inkje høyra um Julingi, du veit,“ sagde Per, log og gjorde eit Kast med Hovudet, so Duffen paa Huva slang fram. „Nei, det var sant. Mor mi, ho sagde inkje nokot til alt detta, maa vita, men somyket kunde eg skyna, at ho inkje held nokot paa han Nils. Eg trur no, ho likar deg Per, for ho veit so vel, at du heve voret hjaa meg Laurdagskvelden, men ho heve aldri sagt nokot. So spurde ho daa sidan um, korleides han likad deg. Men daa vart Far min sint — han heve nog høyrt gjetet nokot um Friingi di han og, maa vita, for han preikad slik og var so vreid, at han mest gjekk utor seg. Og so sagde han, at kom han yver deg ein Gong, skulde han rundjula deg slik, at du nog skulde trega paa den Ferdi. No vil han visst lyda etter imorgon paa den Tidi, Gutarne pla koma. Han fær nog leita lenge daa, skal han finna deg.“ „Ja, kvat meiner du? skal eg koma, elder skal eg inkje koma?“ „Er du galen du? — du vil daa vel inkje dragast med Far min?“ „Eg kunde no sakta taka Gamlen veit eg,“ sagde Per og tok seg bak Øyrat, — „og det kunde nog vera Gaman og fyre ein Gongs Skuld — men eg fær vel halda meg.“ „Du skal inkje vera for kaut helder. Far min er sterk, han.“ „So vil eg freista,“ sagde Per, smøygde Trøya uppyver Armen, og saag paa honom. „Ja du vaagar at koma,“ ropad Bergit lægjande og hotad med Hondi —, „eg jagar deg av.“ „Det kann du inkje,“ sagde Per, tok Hondi hennar og sto fast med den andre. „So stengjer eg Døri.“ „Eg stend utanfyre.“ „So tek eg Klokkaren.“ „Aa nei, eg lyt nog vera heima imorgon lel,“ sagde Per og slepte Hondi, — „det var inkje Aalvoret mitt helder.“ So svallad dei daa um eit og annat. Men rett som det var, spratt han Per upp, log so det song i honom og slo seg paa Læret: „Nei du segjer nokot, nei kunde eg gjera det Bergit, eg skulde skratta slikt, at dei kom at høyra det paa hi Sida.“ „Kvat er det daa,“ sagde Bergit, ho maatte lægja med, anten ho vilde elder inkje.“ „Um eg no fekk Klokkaren til at ganga paa Friing imorgon, so fekk han seg litet Juling, maa vita.“ „Er du reint spikande galen? korleides skulde det ganga til?“ „Eg lyt hitta paa eitkvart Slag, ser du, — nei kor han skulde spræla, — han heve ein Gong sleget Far min, so Eret stend etter, den Skarven, men eg torer inkje handtaka honom, sidan han stend so høgt i Bygdi, — nei kunde eg berre“ — — — — Meir fekk inkje Per sagt, for i det same høyrde dei eit, som ropad paa Bergit. Det var Kari, som stod i Døri. Daa ho inkje saag henne nokonstad, tok ho Vegen ned til Fjoset. „Nei, Gud betre meg,“ ropad Bergit og spratt upp, „eg heve reint gløymt Grauten.“ Og ho paa Laup nedetter. „Høyr her Bergit!“ ropad Per og fylgde etter, „du veit no vel, at eg heve lagt meg til godes somyket, at eg kann kaupa ein Plass um tvau Aar — — men det vert no inkje ein Klokkargard, maa vita.“ „Det lagar seg vel med Tidi, alt ihop,“ meinte Bergit. „So er det vel; eg er inkje den Guten, som trøyttest so braadt, og det kann henda so myket Aaret ikring.“ „Farvel daa Per.“ „Farvel, og so fær du liva so vel imorgon.“ „Gløym inkje Klokkaren.“ „Nei du kann tru, eg skal inkje gløyma honom, han tarv litet Juling den Guten.“ „Godkveld, godkveld.“ „Ja og so driv eg no burtetter ein av Dagarne Bergit.“ „Du veit upp med Bjørki.“ „Godkveld, godkveld.“
Han var spræk Per, der han slang nedetter Bakken. Høg og herdebreid var han, mjuk i Limerne og lett paa Foten. Huva sat paa Sneid paa det krullade Haaret, rak var han i Ryggen, Armarne slang att og fram og dreiv stundimillom til Tollekniven, som sat i Beltet, Føterne slog lett men fast i Marki, so det ramlad i Skinbroki fyre kvart Stig, han tok. Han var sterk i Armen baade til Arbeid og til Ryggjatak, hæv og hag, snartenkt og aldri raadlaus. Han var den fyrste, som sat paa Kyrkjebakken Sundagsmorgonen og han var den fyrste, som gjekk til Dans og Leik um Kvelden. Han var Fyrstemannen, der det galdt at arbeida og han var Fyrstemannen der det gjaldt at garta med Gjenta; for Gjentelukka hadde han, det visste nog Per. „Det finst no inkje meir enn ein slik Gut i Bygdi,“ tenkte Bergit, ho glytte etter honom i Døri.