Offsin i 1789
Saa store Olykko som de gjekk ivi Gullbransdal’n da Skriunn gjekk i 1789, kan ingen ’taa-seja att-igjønom Ti’inn. Skriunn og Elvinn, Æ’nn og Bekkjinn øy-la Hus og Jord, Aaker og Eng saa mangein vakker og vælstellt Jordveg vart saa avreidd, at døm enno ikje er kome att-i saamaa Mote som førr, hjolp ikje de no trast er seks Reiso Tjuge Aar sia. Og summe Jordvegje vil nok alder bli som døm va, saalengje Lannde staar.
Ein heil Mengde me Smaabruk og Plasse og nogre medels Garde, ljøp saa reint av ne-i Grunne baade me Hus og Jord, at berre nakne Svae og ville Urde vart att. Og der, de førr ha vore store Aakre og vakre Volle, vart de te de argaste Olennde, fullt me Stein og Grov-Øyr, Bekkje-Loup og stygge Skriu-Dale. Sume Stelle fløymde Skriunn og Bekkjinn Fjell-Øyre og Sann saa tjukkt ogo-paa den gamle, goe Jorde, at de kan vera i aln-vis ne-paa ho. Og den Jorde som ljøp ne fraa uppi Li’om, va mesta’ dou og skrinn Fjelljord som ikje ber paa se førr ho bli brukt og trædd[1] i Manns-Aldre.
Og i Heim-Li’om fekk store Viddinn ’taa Skogje ein Knett, som han mange Sta’ann kjøm te aa sitja ette for alle Ti’e; de brout ut Skrin for Skrin upp-i Hø-Broonom og sopte Skogen me se like ne-i Dal-Bott’n saa de vart som store Aa-Far ette. Desse fæle Skriu-Loupe ligg der og gape den Dag idag, Jorde er avlopin like ne-paa Berge og difor gaar de seint de veks upp att skjikkele Skog ette døm. ’Taa dessa kom heile Skog-Vidde te aa krupe inn, vissa i di bratte Baksi’-Li’om, de va Ska’e utta-paa Ska’e: Hus og Heim, Gard og Grunn, Skog og Maark. Aa, de va grovt te Øy-Leggjing, og de va eit sjølgjeve Namn Folke ga desse Ve’ondere[2], naar døm kalla han Offsin.
De va Ogo-Baare[3] som va de rette Upp-Have aat Offsa, men elles va de andre Ting att-aat som hjolpte paa. De ha vore mykje Væte Housten førr, saa Jorde va fælt vass-full og upp-bløytt fraa Vaare; Go-Ve’re kom ti’le og de va ein Vaar saa framifraa go, at han ha ikje vore slik i Manns-Minne. Og me di heldt de ve fram-igjønom: Nøgde me Væte og øljogt Ve’r og da de lei’ fram-i Hov-olle voks Grø’e saa utu Maata, at Folk krossa se reint ivi di. Grase vart utvukse førr hell se’vanle og Folk begjynda Slott-Onne eit Fjortan-Daagaa firi di vanlege Ti’n. Baade Aaker og Eng sto som ein Kaal-Haagaa og alle ha eit stort Kron-Aar i Ventom. Væl-saa ei Viku firi Jønsuku bar de te me Tjukk-Ve’r og att-aat va de saa utu Lagje kvalmt og varmt, at de va nere Oraa’ aa røyve se, de vart saa andmott[4] aa arbeie, at di meste gav upp me Slaatte. Detta kvalme og tonge ve’re heldt ve eit Fjortan-Daagaas Ti’ og attaat va de Ogo-Baar, saa de skjylde ende ne, summe Stonnde, baade Natt og Dag. Av og te slo Tora, reint forsett, Folk tykte døm alder ha høyrt slik Tor-Slaatt førr – de va saa Høinn og heile Grunne skolv og Eldingann gjekk store og blanke som ein Logaa. Elvinn og Bekkjinn voks upp saa døm gjekk i full Flom og Jorde va saa lous vorte, at de dissa onde, kaar ein gjekk. De va eit Ve’r saa rart paa alle Maate, at ingen minntes de slikt, Bygdafolke gjekk me ein onderle tong Otte paa se, og tykte berre, at døm ha naagaa Gale i Ventom. Nei, da sette de paa me slikt aagaaloust Regn Tys’da’n den 21de Juli, at de va som de skulde oust ne kaar ei Stonn, Tora slo verre hell nugun Gong og de va saa dimt og myrkt, som um Natte. Regne ga paa like gale baade Onsda’n og To’sda’n og Tor-Slaatten likesaa og mange trudde, at Endin paa Verd’n heldt paa aa kom.
Onsda’n voks Elvinn saa fort, at døm flømde innover Breddin for kaar Stonn og Vass-Mengdann orka likesom ikje aa velte se onda ein a’an. Og saa bar Jorde te aa breste ut og rase lous alle Sta’ann der ho laag saa bratt te, at ho kunde sige. Og i alle di bratte Li’om og Bakkom vanta de ikje paa On’-Lann[5]. Ein slik Dag ha alder vore spord. Skriunn brotna ut paa alle Lei’e, uppi øvste Hø-Broon og me’-lies, Stein rulla me Daan og Donder, Skogen vollt aat ymse Sio og Elve og Æ’ og Bekkje søgde[6] og larma – de va eit Smal og Brak høgt og laagt kaar ein venda se av, saa ein kjennde Jorde skaktest onde se. Di store Elvinn, Otta, Laagen og Sjoe, va stinne som ei Jord-Supe og ogo’paa flout de saa tjukt me Skog-Fang, at de saag ut som ein flotandes Skog, kaar de va ei Stille. Heile Lalms-Vatne va saa aaltekt me Tre-Fang og Rat, at de saag ut te, aa kunna let’ se gjort aa gaa paa di. Regne heldt paa og ouste ne for-utta Upplette og Skriunn gjekk paa alle Lei’e; men verst va de Onsda’n. Heile Dagen lyddest Daane ’taa Skriuom og Folk trudde de ikje vilde ende, førr all den Jorde som fannst, vilde loupe av. Utpaa Kvelde Onsda’n va de mest som de stillna av naagaa, for alle di Loupe, som Skriunn no ha gjort, drog Vass-Mengdin aat se saa han fekk renne onda og demdest ikje upp i Jorden saa mykjy. To’sdan’n leikte Regne like gale og ei og annor Skrin gjekk ut, men de va mindre ’taa di. Ut-paa Dagen letna Ve’re naagaa og um Natte vart de Upphelds og kolna i Høgden saa baade Elve og Bekkje sta’na Voksten og bar te felle. Fredags-Maargaan va Ve’re reint og klaart og Vass-Flomen datt fort ne att – Folk letna att for Bringun.
Men Gud fri oss alle, kaa de saag ut i Bygden ette desse tri Daag’om! For fjorten Daagaa sia’ sto Grø’e saa fru’ugt baade høgt og laagt, at de va ei stor Lyst og sjaa de, men no! – nei, du kunde ikje kjenndt deg att paa eit einaste Stelle! Kaar du venda deg av, gapte de inn-i stygge, graae Skriu-Loup, graadde[7] paa Urd og Our og svyrte[8] paa Jorde der, de førr sto grøne Aakre og Eng. De va mest ikje ein Gard hell ein Heim aa sjaa, som sto att uskadd, vissa i Baksi’om; summe Stelle va alle Huse av-lope og Gard-Toftinn burte, paa andre Stelle laag Huse i Lunne og store Braataa og eit og anna Huse kunde staa att, hell hengje paa hal’t Hall. Og difor ba di Gamle, som saag denne Te-Stann, um, at Bygda-Folke alder maatte faa sjaa Bygde slik meir, saalengje ho sto fram igjønom Ti’inn.
I di hengje-bratte Liom i Ottdals-Baksiun gjekk de Skriu ve Skriu imillom Veggjems-Aa’n og Rindun; døm ljøp ut uppaa Hø-Brette[9], sopte ne-paa harde Berge og sta’na ikje førr døm naadde Flatun me heile Mokkun, summe gjekk kav ut-i Elve. Mange Stelle er de ikje meir hell eit godt Riffel-Skot imillom Skriu-Loupom – døm vise se saa væl den Dag idag, naar du ser burti Li’e. Og der i Dale va de ikje meir hell ein Heim, som slapp aa kalle ska’es-lous onda Offsa. Di tri gjilde Veggjems-Gardann – no er døm berre tvo – foor stygt ille, alle Huse ljøp av saaner som Stugo i søre Garde, ho bergast og er enno i Bruk den Dag idag. Paa nørdre Garde ligg de ein stor Bjørke-Hort[10] ut-ve Elve og her samla Folke se fraa alle tri Gardom, for der va døm heilt trygge ’taa Skriuom. Men Mann paa Garde vilde ikje fløtja utu Husom: „de staar oss te, aa bera de, som Vorherre ha lagt paa oss, og vil han eg ska umm-kaamaast i Offsa, saa finn han meg kaarhelst eg gjøyme meg,“ sa han. Sist tok døm han me Magt og fløtte han ut i Bjørke-Horten og, nettup me di saamaa døm ha faatt han me se, kom ei Skrin og sopte Huse av. Jordvegen i alle tri Garde vart saa ille te-reidd, at ingen kunde tru, at de vart buandes Folk der meir – heile Jorde laag i eitt Rot me Stein og Oru’ning og de va ikje eitt grønt Straa att. Han Anders Bjønnsta ha staa-ande 600 Riksdale i søre Garde og ette Offsa kom Mann og bou ’om Gard’n for Skulde. „Aa nei,“ sa han Anders, „du maa ikje sleppe saa reint Tru’n; um nogre Aar ska du sjaa de grønskas te att og eg vil førr taapaa Penningann mine.“ I di millomste Garde fødde døm go’e tjuge Mjolkekjy firi Skriuom, men i fyste Aarom ette kunde døm ikje ha meir hell tvæ.
Sørli’e va den Gongen berre einn Gard og de ein lugum vælbygd Gard; de laag ein Voll saa jemn og vakker ne’st i Jorde, at han va helde for de gjilldaste Jord-Stykkjy i Ottdale. Skriunn kom og knøsja ihop alle Huse og la Urd og Stein og Øyr ivi heile Voll’n, heile Garden vart saa ne-grynnt, at han alder bli lik se meir. I Sørli’n misste døm alle Krytyre sine; for mange og tjuge Aar sia’ brout døm upp-att di gamle Hustoftinn og da fann døm Beinrangle ’taa Bjøllku’n. Bjølla laag reint heil, men ho va upp-morkjin midt igjønom; eit Sylv-Stoup fann døm ou, saamaa Gongen.
Ei’e va ein vakker Gard og døm fødde 18 Nout der, Aar um anna. No tok Skriunn Huse og Jordvegen vart klaare Olennde; sia’ va Gard’n, te di siste Aare, ei Ut-Vinne[11] onde ein ’taa Lalms-Gardom.
Øverli’e ska vera ein ’taa di Gardom, som fyst vart rødd og bygt i Ottdale. De kom ein Skog-Gangs-Mann faaraande synnan-te Ottdals-Fjelle og da han naadde te aa sjaa ne-i Dal’n, saag han de lyste paa ei Glenne i Skogje, upp for Eidsfosse. De va Lia-Ruste og den Flekken tykte han saa væl um, at han bygde se Stugu der; de skulde vera fyste Stugo i Ottdale. Mann heitte Loe[12] og de Namne heldt se paa Garde te meir hell einn Manns-Alder ette Slagje i Kringom. No va Li’e ein lugum og vælbygd Gard vorte, men i Offsa tok Skriunn Huse og øyrde ne Aaker og Eng me Øyr og Oru’ning. I Li’a-Jorde va de ein Houg som kallast Li’a-Hougen og der va de trygt for Skriuom. Da de bar te rase som hardast uppi Ottdals-Li’n fløtte Gardsfolke ut-i Hougen og mange andre fraa Grenn umkring. Føraas’mann i Li’n, han Mekkel, va saa gomol, at han va baade blinn og atti-komin og no vilde døm ikje saarske[13] Gamlin me aa fortelja ’om, kaar ille de sto’ te. Da døm tok og bar han ut-i Li’a-Hougen sa døm ve han, at de va berre døm vilde fløtja han burti ei annor Stugu, saa han kom onda Tak-Draap’om, alle Jord-Tak lakte[14] som ein Sil, maa’ta. Men saa fekk han kjenne de droup paa se, der ou: „de dryp her, ou!“ sa han, han skjøna ikje, at han va paa fri Gard, maa’ta. Detta ha vore eit Ord-Tøkje i Grenn sia’: de dryp her, ou, sa han Mekkel Li’n han laag i Li’a-Hougje.
Framme Øver-Li’n ligg de tvo Plasse, den eine upp-ivi di andre. Uppi Hø-Broon midt upp for desse Plassom, losna de ut ei fæl Skriu som sopte Jorde og Skogen me se ne paa nakne Svae og peikte beint paa Huse. Paa di øvste Plasse va de nettup uppsett ny Stugu som va saavidt ferdog. Skriu naadde i eine Stuguhørna og Øyre la se attaat Veggje, jemn-høg ve Take; Stugo vart naagaa ro-skakk[15], men ho sto. I di ne’ste Plasse kom Skriu midt paa Stugo, men da ha ho misst Drage[16], saa ho va ikje sterk nok te aa taakaa Stugo ’taa Toften, men Jorde og Stein la se attaat Veggje, jemnhøgt ve Torv-Aal’n ette heile Takje.
Søre Kleive ligg paa Flatun ut-ve Elve og der va mest heile Jorde djup Søkkje-Myr. I Offsa ljøp Myre full me Øyr og Skriujord saa de er ei Ferd ogo-paa Myr’n, upp te 2 Alne tjukt. Der vart Jordvegen be’re, hell han va førr. Elles va Garden den Gongen ein Øy-Gard og ha ikje andre Hus hell ein Laave som enno staar og er byggt umkring 1612. I Nørdre Kleiven gjekk alle Huse saaner som ein gomol Stall. Kjeringje og Bone va fløtte uppaa Hovda-Sætrin og Mann va einsle att heime; da Stor-Regne losna som verst den 21de, fekk han slik Oro og Otte paa se, at han fløtte allt Loust, i Husom va, inn-i ein liten Stall, som han tykte sto tryggt te, og saa gjekk han ette uppaa Sætre. Da han kom ne att ette Skriu-Daag’om sto Stall’n orøyvd men alle hine Huse va burte.
Baae Skaars-Garann gjekk av og i Øver-Skaar va de ikje berre Hus og Jord som vart øy’lagt, men tie Menneskjo misste Live. Døm va nie Menneskjo som høyrde Garde te og um Eftan den 21de kom ei halvgomol Jente, som gjekk Gard-imillom i Bygden, og ba um aa faa Hus te Maargaans. „Gjenne de,“ svaaraa Mann, „men Gud be’re oss for Hus, oss ha aa laane burt! De staar idag, men um de staar imaargaa, veit ingen ’taa oss.“ Trast ette losna de ei Skrin som kom og tok Huse; Folke i Grenn ha samla se paa ein høg, ronn Houg utta Jorde, og døm høyrde at Mann taalaa aat Kjeringen: „er du frelst Ragnhil saa skonde deg aa faa Hjolp te aa berge oss andre – de ligg ein Stokk over Bringa mi!“ Men da kom de ei ny Skriu og grov ne allt og alle. Døm fann att Likje og la døm alle tie i ei Grav.
I Sjaardale ljøp de av nogre Hus paa tri hell fire Plasse, men elles slapp Gardann for nogor stor Olykke, døm ligg ikje saa i Brattunn hell, der i Dale. Men Sjaardals-Bekken gjekk saa offselugum stor, at han reidde styggt te Engjemarkje me Øyre, der han naadde.
Paa Sonde, den gamle Skrivargard’n han Hendrik Smidt aatte, gjekk alle Huse me og at Folke berga Live, tykte alle va eit stort Guds Onder. Den gamle Føraa’s-Mann paa Garde, han Jehans, saag, at Sondstein-Bækken voks saa stygt, at han ottast for, at han kom te aa øyre av Bekkje-Kvenne deres og saa rusla han sta og vilde sjaa, kaarles de saag ut. Huse sto enda, men da han heldt paa gjekk fram-aat Garde att, høyrde han de braakaa saa fælt baka’-for se og da strouk Kvennhuse. I saamaa Stonn brotna de ut ei avraa’e stor Skriu uppi Li’n og stemnde beint paa Gard’n; Gamlin saag, at Huse stupte saaner, som den store trihøge Stugo (sjaa: Sond-Skrivar’n), ho sto. Han saag Folke sprang raa’-ville um ein a’an, men Tora slo og Skriunn smala og braakaa, saa han høyrde korkje Skrik hell Jammer. Han ba inderle te Gu’ der han sto, at Folke maatte vera berga. Nei, da kom ei ny Skriu og han saag den trihøge Stugo seig ihop saa Gov og Gabb sto høgt te-vers; me di saamaa oveta[17] han Jehans og fall aat Maarken saa han visste ikje meir ’taa se paa lengje.
Men heime paa Sonde ha Folke samla se fyst i Gamel-Stugun, men da døm saag Gamlinn va burte, vart døm saa orolege, at døm gjekk ut paa Gard’n att, allesamen, og tok me se Vogga minste Baane, ho Vetl-Ragnhil, laag og sov i. Mea’ døm sto saales, kom Skrio og tok Huse, saa berre den store Stugo sto att, og alle vart saa fraa se ’taa Redd-Aagaa, at døm haatta korkje eitt hell anna. Da va de eitt som ropte, døm trudde helst de va Gamla: „uppaa Høgstuga! tess nerar Vorherre, tessbe’re, han kann enno berge oss!“ Og saa tok døm Vogga me se og skonda se uppi treja Høgde, saa svinnt døm orka alle, nie paa Tale, va døm. Da døm va væl uppaa Stugo komne, kjøm treija Skrio rasande og di store Steinann, som rulla firi Jord-Mokkun, knøsja ihop baae di nere Høgdinn paa Stugun men øvre Høggde datt ende ne og vart staaande heil og halde paa Toften. Og Folkje bergast forutta naagaa Mein aa kalle, men da døm skulde sjaa te, va Vogga og ho Vetl-Ragnhil burte! Alle ut, reint fraa se sjølve, og te aa leite ette Baane, som døm no tenkte va ne-grave i Skriun. Da fekk døm sjaa Vogga laag flout i Elvbredden i di store Yvjun utta Gard’n og i Voggun laag ho Vetl-Ragnhil, heil og oskadd, og sov saa role, som ho skulde liggji paa Fangje aat Mor sine! Vogga hekk millom tvo Timber-stokke og tett fram-me fann døm ein Grout-Ember som Brur-Krona paa Garde laag gjøymt i; da ho Vetl-Ragnhil sia’, som vakse Jente, vart gjift aat Helle, fekk ho Brur-Krona me se me Heima-Fylgden.
Paa Kloness og i Stronn-Gardom vart Jordvegjenn fælt øy’lagd og summe ’taa Husom ljøp av, i Ringnesse gjekk baade Hus og Jord og ei Menneskje misste Live. Di tvo nørste Storviksgardann tok stor Ska’e og i Me’garde gjekk de te ei Dotter. Saales va de forr-ende: ikje ein Gard nor-me Vaagaa-Vatne slapp ska’es-lous.
I Moom og Finntryun va de Finna som va verst. Finnbrustugo, Jutstugo og Klukkar-Gard’n øyrde ho av fyste Offs-Dagen; saa bar ho te aa peike beint paa Kjørkja. „ Finna-Elven satte paa Land mod Kirken, men Gud vendte Strømmen derfra til Blessum-Volden hvor nu ligger en Strand langt ind i Ageren,“ fortel han Iva Haakaasta i eit Brev, som er skrivi Sonda’n ette Offsa. De meste ’taa Sonn-Brun strouk me, heile Finn-Brue, alle Vinter-Mølno og Stampo og sø-over Vollann reiste mange Heime.
Paa Lalm slapp baade Hus og Jord for de meste; ogo Gard’n paa Ner-Bjønnsta gjekk de ei Skriu som tok ein Rog-Aaker, men fleire gjekk de hell-ikje som gjorde Ska’e. Men Otta gjorde Lalms-Gardom stor Ska’e; firi Skriu-Saamaare ha alle Garde Slaatt-Eng ut-paa Fetom[18], de va sjoug Lyu-Eng fraa Snele og sø-onde Haamaarsberge. De meste ’taa desse vart te-inkjes ette Offsa, Skriunn burt-i Sta’e-Li’n og Sjaardals-Bekken førde saa mykjy Leir-Sann og Øyre ut-i Elve, at heile Fare høvjast og sia’ ha di gamle Fet-Slætte vore berre Sann. Lalmsbrue og Sagje i Rinndun gjekk av.
I Heidale gjekk Skriunn paa baae Sio ette heile Dale saa langt upp, som aat Heringsta. Lenger upp gjekk de ingor stor Skriu førr de bar langt uppi Skogbygde. Men Smaa-Skriu seig de ut paa kaar Gard i di bratte Aakrom saa Gardann vart styggt av-reidde. Sy-Stugo og Uppi-Stugo Fouksta va den Gongen ihop-bygde; i Uppi-Stugun ljøp alle Huse av og i Sy-Stugun sto de att ei Stugu. Alle Garde i Nerdale sleit fælt te Ska’e og her gjekk de te otte Menneskjo, ou. I tvo Plasse, Rustranndin og Nilsranndin umkomst de sjoug Liv og de ottande va eine Son paa Horgje, han Ommon. Og han Ommon Horgje fekk ein stusle Skjølna fraa Verd’n, stakkars Kar.
Paa Horgje ha døm ei stor Øy ut-i Sjo’n, som de va eit gjilldt Slætte paa firi Offsa. Um Maargaan den 21de rei’ han Ommon og ein Kar me honom ut-paa Øye og vilde slaa ho um Dagen, men trast døm kom ut-paa, bar Sjoe te aa vekse saa utu-maata fort, at døm saag de va rettast, aa kaamaa se ’taa att, snarast døm kunna. Den Kar’n som fylgde ’om Ommon skulde ri’e inn att fyst og saa skulde han jaagaa Øyken ut-paa Øye att aat ’om Ommon. Men Elve ha allt vorte saa stor, at de va berre paa eit Hekte Kar’n greidde se og Øyken vart saa redd, at de sto ikje te, aa faa jaagaa han ut-paa Øye att. Elve kom veltande, større og større te kaar Stonn, Baat fannst de ikje i Bygden og hell-ikje va de tenkje paa, aa ro – saales sto de ikje i Menneskje-Magt lenger, aa gjeva om Ommon Hjolp: Han lout gaa der aa sjaa paa, at Douin akte se nerigar og nerigar inn-paa han, for Elve skjylde lenger og lenger inn-ivi Øye for kaar Blonk. Han Ommon skulde vera den føraste Ongdommen som fannst i Bygden, men no sto han hjolpes-lous og de lout vera me eit Hjerta, han sto og saag heim aat Horgje, onge Guten! Og inne i Stugunn paa Horgje gjekk Mor hans fraa eitt Glas og aat hine og saag han sto ut-paa Øyn me di vissa Doua i Ventom. Ho kjennde ikje te se lenger men gjekk som fraa se og va’tt Fingre – ho ha me Gle’e gjeve Hjert’-Blo’e sitt for aa berga Son sin.
De siste døm saag te ’om Ommon, ha han krope uppi ein stor Ouldre som sto paa Øy’n. Ut-paa Natte grov Sjoe ut heile Øye og han Ommon Horgje fannst alder att meir.
Høgt uppi Skogbygden brast de ut tvo abragdsle store Jord-Skriu, ei paa kaar Si’e aat Elven, midt imot ein-a’an, og møttest i Sjo-Fare. De vart ein slik vandskapele Dongje me Jord og Stein og Trefang, at de demde upp Elve ei lang Stonn. Men da ho saa brout se igjønom att, kom ho att-veltande som eit rasandes Hav og reinska for Brue heile Dalen ne-igjønom.
Tvo ’taa Brørom hans Ommon Horgje, han Per og han Torgjer, foor aat Kjeks-Sagen den saamaa Dagen, som han Ommon rei’ ut-paa Øye. Døm vilde skjera Sagtimber, døm ha liggjande ve Sagje og ha me se tvo Øykje, døm slepte i Hamn ve Sagje. Me di saamaa døm fekk Sagje paa Gong, bar Kjeks-Aae te aa vekse, mest som ho skulde kokt upp me ein einaste Gong; ho tok den lange Sag-Renna og kom me Legg for Legg ’taa henne aa la paa jemt ve ein-a’an fram-me Sagbryggjun saa hendogt, som de skulde vore gjort ’taa Folke-Hann. De vart no Ende paa Sag-Skurde, maa’ta, og mea’ døm sto inn-paa Sagen fekk døm sjaa, de seig ut ei grusele Skrin uppi Li’n. Ho snøydde me se Skogen ne-igjønom, ette som ho foor og ei stor Gronn sto paa Roten midt i Skriun heile Ti’e. Ho saag ut te, aa kaamaa beint paa Øykjinn deres og døm venta ikje, at døm skulde berga Live. Øykjinn gjekk lite fraa ein-a’an og Skrio gjekk aat midt imillom døm – da fyst stupte den store Gronne aat Maarken, saa Kongle og Kvist spratt um Øyro paa Øykjom. Men da forda Gutann se avsta’ de snøggaste døm kunna. „Du gløyme Øks’n dine inn-paa Sagen!“ ropte han Torgjer. Han Per snerta se sta’ ette henne, men i di saamaa han steig ne ’taa Sagbryggjun, flout heile Sagje upp og rakte ut-i Sjoe. Ho sto heil og haldin ei lang Stonn og rakte midt i Elven; best de va kvank[19] de saa illt i Sagbla’e, Sagje seig ne me eine Enda og saa rosste de heile ihop. Di tvo Brørann tok upp-igjønom Kjeks-Li’e, for slik som Sjoe ha vorte no, visste døm, at alle Brue lout vera strokne, saa døm ikje slopp heim att forutta Baat. Døm foor beint aat Mug-Vatne og Dagen ette kom døm kjørande te-bygda att me Baat.
Paa Ekre va de tvo Jento, som gjekk over Ekk’r-Brue for aa jaagaa heim te-gards Drykkjekalvann fraa Ekk’r-Øygarde i Baksi’un. Paa di vetle Stonn døm va burte, ha Elve vukse saa mykjy, at Far-Ve’n paa Bru’n laag og huska i Vatne, da døm skulde over att. Døm vaagaa se aat lell, men da den Jenta, som gjekk ettast, steig ’taa siste Far-Ve’-Skji’un, strouk Brue! Folke paa Ekre fløtte ’taa Garde, for Skriunn bar te loupe ne paa baae Si’o aat Garde; døm heldt se nord-paa Stor-Hougje, døm kalla, og der sanka de se mykjy Folk fraa fleire Heime i Grend’n. Nettup me saamaa døm gjekk ’taa Garde, kom de ei Skriu som tok me se Ve’a-Skaalin og naadde att-i den Jenta, som heldt paa aa skulde vorte me, da Brue strouk. Skrio førde ho me se eit lite Stykkjy, men da va de ein ’taa Karom, som fekk Tak i ei Maasaa-Rive, som laag der, og me henna fekk han att-i Stakken paa Jentun og berga ho. Nord-i Stor-Hougje va Folk trygge, men der va ingen forr-godt aa vera – Regne ouste ne heile Ti’e, Sjoe tura og søgde, Skriunn daanaa paa alle Lei’e og Tora slo saa Høinn skolv. De va me ei ell-gomol Kjering nord-i Hougje og ho tykte, de høyrdes ut te, aa vilja gaa te-grunns me Allt: „seg berre, denne store Høe kjem rønjande ne-ivi oss!“ sa ho.
Paa Sell va de ikje be’re der, hell andre Sta’ann i Bygden,
Skrium gjekk og Laagen øyrde ut og reiv sonnt og paa 
Fig. 4. Brurkrona henna Ragnhil Sonde (Helle) me Smikke og Belte. Norsk Folkemusæum. Fotgr. ’taa Wering.
Sell saag de fælt ut
ette Skriu-Daag’om. Ein
Mann fraa Austrem i
Sjaardale skriv aat tvo
Syni, som laag paa
Kongsvinger og gjorde
Vagt og han fortel da
um Offsin og kaarles
Bygde er vorte umskapt,
sia’ Gutann saag ho.
Og saa legg han attaat:
„men du Zeel, du
Zeel kand jeg ike for
gleme da vi var der for
Leden Og skulde gjøre
And givelse stod det som
en deylig urte Have mens
nu er det bleven til en
ynkelig steen Hop – – –.
I Neder-To er Slupet
Nogen Lunde skades løs
Mens Yvre Toe fik stor
skade. Og Øvre Dahle
Fik saa stoer skade at
dem Nødis til at Fløtte
gaarden igjen og ageren
er ganske for dervet.
Nedre Dhale er Nok
mesten del Ruineret. i
Aasaar gaardene ere af
løbet mange huuser og
ageren ganske for dervet
– – – En liden
Pige paa Lom Som
var i jord Skriden i
toe jem døger og Enda kom rent Skades løs Op igjen. Og Konen til Ole Rudi
aa Sel gik jnd i Tørke stuen med Et Baren eller toe og
Lagde Sig under jelen Og da kom der en skride og bort tog
Torke stuen og den Slap med Livet Rent uskad der i fra – – –.“
Gard’n Jøronsta paa Nord-Sell va ein baade stor og vakker Gard,
han vart heilt øy’lagd baade me Hus og Jord. Paa Hougje
grov Gjeitaae ne 32 Maal[20] Aaker og 24 Mælinge[21] Engjemark.
Vegen ette Sell laag ivi Sellsmyrom, men i Offsa tok Laagen se
nye Far i Kross og Krok og øy’la Vegen, saa han va ikje velande
meir. Heile Sellsmyrinn vart umskapte ’taa alle di Leir-Sande
som Laagen lagde att ette se ivi heile Flat-Sell.
Um Housten ette vart de halde Takst paa di Ska’a som Offsin gjorde paa Hus og Jord; og ette som Ska’in va te, vart Skattann ne-sette, summe slapp me halv Skatt i fem hell tie Aar og summe vart heilt skattfrie i fem, tie og upp te tjuge Aar. I heile Vaagaa vart Ska’in ’taa Offsa sett i Pening te 169 659 Riksdale, ein Som, som kan svaara paa-lag te 11⁄2 Million Krono ette Pening-Verdaagaa no. 1790 Maal Aaker va reint øy’lagde og 1000 Maal va øy’lagde for ei lang Ti’; me Engje-Mark va de heilt øy’lagt 1900 Mælinge og 800 Mælinge for ei lang Ti’. 1082 Hus va antell heilt øy’lagde ’taa Skriuom hell strokne aat Elven, 208 Hus va ne-fullne hell skadde. ’Taa Menneskjo umkomst de 24 og ’taa Krytyr gjekk de te 6 Heste, 60 Nout og 560 Smaakrytyr. Ska’in paa Skogje vart ikje reikna, for Skogen heldt døm ikje for mykjy den Ti’e. Ingor Bygd i heile Gullbransdale foor saa ille, som Vaagaa; den Bygde, som kom nærast ette, va Fron – den Gongen berre eitt Gjeld – og der va Ska’in taksta te 11⁄3 Million.
|
Denne teksten er offentlig eiendom fordi forfatteren døde for over 70 år siden. |
- ↑ trædd, aa træ’e: gjødsla.
- ↑ Ve’onder: naagaa utu Maata, fæl Hending.
- ↑ Ogo-Baar: „Nedbør“. øljogt, ’taa Øl (Varme): varmt.
- ↑ andmott: kvevande, kvalmt og tongt.
- ↑ Onn-Lann: Helling.
- ↑ søgde, ’taa Søg: tong „Dur“.
- ↑ graadde, utt. grøydd’: ’taa graa.
- ↑ svyrte (og svurte): ’taa svart.
- ↑ Hø-Brett, Bret: Broon, Kant.
- ↑ Hort (me tjukk l): Holt.
- ↑ Ut-Vinne: Bruk onde ein Gard som er nytta berre te Fo’ring (Vinne).
- ↑ Loe, utt. Laae, Manns-Namne Lodin.
- ↑ saarske (saarke): saare.
- ↑ lakte, ’taa leka: rann.
- ↑ ro-skakk: skjeiv i Hørnom.
- ↑ Drage: Magte, „Farten“.
- ↑ oveta: fall i Ovet.
- ↑ Fetom, ’taa Fet: her Eng ve Elv-Bredde.
- ↑ kvank, aa kvinke: kvein, pipte.
- ↑ 1 Maal: 2401 □ Alne.
- ↑ 1 Mæling: 4 Maal.